Prorocy i apostołowie

Dzieje zabytku

W 1757 roku przy parafii we Frydmanie założono bractwo szkaplerzne. Prawdopodobnie zatem w tym czasie rozpoczęto również budowę kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej z inicjatywy i fundacji ówczesnego proboszcza Michała Lorencsa. Ukończono jej wznoszenie w 1764 roku. Wydaje się również, że około tego roku powstało wyposażenie kaplicy, a więc dwustronny ołtarz oraz dekoracja rzeźbiarska ścian i stropu. W latach 1826, 1909 oraz 1936-1946 uzupełniano stolarkę wyposażenia w kaplicy oraz jej polichromię. W latach 1955-1956 oraz 1963-1967 odnawiano polichromię i złocenia.

Opis

W narożach ośmiobocznej kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej znajduje się osiem nisz z siedziskami, ujętych parami pilastrów podtrzymujących archiwoltę z kluczem, pod ich łukami podwieszone figury proroków, na kluczu i głowicach pilastrów ustawione wazony ze słonecznikami. Nad nimi, na wysokim cokole mniejsze, analogiczne nisze z figurami świętych stojącymi na cokołach. Architektoniczna konstrukcja ujęta malowanym rocaille'm.
Figury proroków podwieszone w dolnych niszach mają ugięte nogi i rozłożone na boki ręce, w których trzymają banderole. Przedstawieni są jako starcy z długimi brodami lub jako dojrzali mężczyźni z krótkimi. Figury Dawida i Salomona ukazane są w strojach królewskich, z koronami na głowach. Rzeźba Balaama przedstawiona jest w tunice i płaszczu, z głową oślicy przy nodze. Melchizedek jest w stroju kapłańskim, z albą, komżą i stułą. Elizeusz ubrany jest w tunikę i płaszcz, na głowie ma turban, a przy nodze głowę wołu. Pozostałe figury pozbawione atrybutów, ukazane są w tunikach i płaszczach lub szatach spodnich i wierzchnich.
Figury świętych z górnego rzędu nisz ustawione są na cokołach i na rzeźbionych podstawach w formie obłoków, ujętych spływami wolutowymi, dekorowanymi rozetami z przodu. Rzeźby ukazane są frontalnie lub zwrócone trzy czwarte w bok, ręce mają rozłożone na boki lub jedną złożona na piersi. Ukazani są jako dojrzali mężczyźni z krótkimi kręconymi brodami i kręconymi włosami opadającymi na ramiona. Ubrani są w tuniki przylegające do ciała oraz płaszcze. Wyłącznie część figur posiada atrybuty. Święty Juda Tadeusz ukazany jest z pałką, św. Bartłomiej z płaszczem z ludzką twarzą (skóra), św. Szymon z piłą, św. Filip z kamieniami w dłoni, św. Maciej lub św. Tomasz z włócznią oraz św. Jakub Mniejszy z rozetą i księgą.
Figury polichromowane są naturalistycznie w partiach ciała, szaty i atrybuty są złocone, srebrzone, laserowane lub polichromowane.

Zarys problematyki artystycznej

Kaplica w 1784 roku otrzymała odpust zupełny na dzień 16 lipca, na uroczystość Matki Boskiej Szkaplerznej. Od tego czasu przyjmowała rzesze wiernych, którzy w tym właśnie dniu przyjmowali sakrament spowiedzi i Komunii Świętej. Osiem nisz w narożach pełniło funkcję konfesjonałów. Ołtarz otrzymał formę dwustronnego tabernakulum oraz został otoczony tralkową balustradą na planie ośmioboku w celu umożliwienia masowego udzielania komunii.
Cały program ikonograficzny kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej obejmuje figury starotestamentowych proroków podwieszone na ścianach w niszach niższego rzędu, figury postaci z Nowego Testamentu (apostołów) stojące w niszach wyższego rzędu oraz strop ze sceną Koronacji Najświętszej Marii Panny w otoczeniu aniołów, spośród których ośmiu trzyma instrumenty, tworząc niebiański chór, a czterech z nich przedmioty kultu maryjnego.
Postacie proroków w niszach niższego rzędu zostały zidentyfikowane jako Elizeusz (z wołem), Dawid (w stroju królewskim), Salomon (w stroju królewskim), Balaam (z oślicą), Melchizedek (w stroju kapłańskim z księgą). Pozostałe figury proroków bez atrybutów mogą przedstawiać Eliasza, Izajasza, Daniela lub Jeremiasza. Postacie świętych w niszach wyższego rzędu zostały zidentyfikowane jako św. Juda Tadeusz (z pałką), św. Bartłomiej (z płaszczem z ludzką twarzą), św. Szymon (z piłą), św. Filip (z kamieniami) oraz św. Maciej lub św. Tomasz (z włócznią). Pozostałe figury świętych bez atrybutów najpewniej również przedstawiają apostołów. Pary figur w niszach najpewniej tworzą typologiczne zestawienie proroków z apostołami. Niestety brak rozpoznania ikonograficznego części rzeźb nie pozwala w pełni odszyfrować treści ideowych tej części dekoracji kaplicy. Wszystkie omawiane figury oraz pozostała dekoracja rzeźbiarska kaplicy są jednorodne pod względem formalnym i zostały wykonane niewątpliwie przez jeden warsztat, jakkolwiek nie są znane nazwiska twórców. Ten sam warsztat najpewniej jest również twórcą dekoracji rzeźbiarskiej w kościele w Krempachach. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że autorem programu ikonograficznego kaplicy był jej fundator i pomysłodawca – Michał Lorencs, dla którego stała się ona później miejscem pochówku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Po konserwacji.

Streszczenie

W 1757 roku przy parafii we Frydmanie założono bractwo szkaplerzne. Prawdopodobnie zatem w tym czasie rozpoczęto również budowę kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej z inicjatywy i fundacji ówczesnego proboszcza Michała Lorencsa. Ukończono jej wznoszenie w 1764 roku. Wydaje się również, że około tego roku powstało wyposażenie kaplicy, a więc dwustronny ołtarz oraz dekoracja rzeźbiarska ścian i stropu. Pary figur w niszach najpewniej tworzą typologiczne zestawienie proroków z apostołami. Niestety brak rozpoznania ikonograficznego części rzeźb nie pozwala w pełni odszyfrować treści ideowych tej części dekoracji kaplicy.

Bibliografia