Feretron z obrazem Apoteoza św. Jana Nepomucena i figurą Chrystusa

Dzieje zabytku

Feretron z obrazem Apoteoza św. Jana Nepomucena i figurą Chrystusa powstał z przeznaczeniem do kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej około 1764 roku. Wykonali go autorzy dekoracji rzeźbiarskiej tejże kaplicy. Dzieło było poddane konserwacji podczas remontu w latach 2004-2005.

Opis

Podstawa na planie wydłużonego prostokąta, obwiedziona gzymsem, wyłamana w narożach, z otworami na drążki, dekorowana rozetami. Na niej zamocowana rama w formie zbliżonej do stojącego prostokąta, flankowana pilastrami ustawionymi na rocaille'owych konsolach, o trzonach w formie przeszklonych gablot na relikwie na awersie oraz z rocaille'm na rewersie oraz o rocaille'owych kapitelach, dźwigających stylizowane imposty zakończone wolutami. Po bokach pilastrów rocaille z kwiatami. Rama zwieńczona szczytem utworzonym z rokokowego kartusza i anthemionu, ujętego rocaille'm na awersie i rokokowego kartusza z nieczytelnym napisem „HR[...] / MI[...]” oraz niewielką półpostacią Boga Ojca na rewersie. U dołu, po obu stronach dekorowana rokokowym kartuszem flankowanym zwisami kwiatowymi. Pole obrazowe w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym nadwieszonym, ujęte ramą dekorowaną motywem roślinnym. Na awersie obraz przedstawiający apoteozę św. Jana Nepomucena. W centrum postać świętego unoszącego się na obłokach, w pozycji siedzącej, zwróconego w trzech czwartych w lewo. Prawą rękę wyciąga przed siebie, lewą przytrzymuje na kolanach księgę i krucyfiks na ramieniu. Twarz ma owalną, o wysokim czole, dużych oczach skierowanych w górę, małym nosie i ustach, okoloną krótkimi, brązowymi włosami i brodą. Ubrany jest w czarną sutannę, białą komże lamowaną koronką oraz szarą almucję. Przed świętym na obłokach leży liść palmy i czarny biret, obok niego unosi się putto trzymając mu nad głową gwieździstą aureolę, pod nim putto trzyma kłódkę, a wokół niego unoszą się trzy uskrzydlone główki anielskie. Święty ukazany na tle obłoków. W dolnej części obrazu przedstawiony jest most Karola w Pradze na rzece Wełtawie, pośród pejzażu. Na rewersie płaskorzeźbione przedstawienie Chrystusa stojącego na globie dekorowanym kwiatami, ukazanego frontalnie, ze złożonymi z przodu dłońmi. Twarz ma pociągłą, o wysokim czole, dużych, migdałowatych oczach, dużym nosie i ustach, okoloną kręconymi włosami i brodą. Ubrany w srebrzoną tunikę oraz złocony płaszcz przewiązany przez prawe ramię i opadający po bokach postaci. Chrystusa w dolnej części przedstawienia flankują dwie rozety. Postać ukazana na laserowanym i cieniowanym, czerwonym tle.

Zarys problematyki artystycznej

Rokokowa rama feretronu oraz płaskorzeźbione przedstawienie Chrystusa na jego rewersie posiadają cechy formalne bardzo zbliżone do dekoracji rzeźbiarskiej kaplicy (ołtarza, stropu i ścian). Postać Jezusa posiada ten sam typ twarzy co inne męskie figury z brodą z kaplicy. Podobnie bardzo ekspresyjny sposób rzeźbienia szat, obficie marszczonych i przylegających do ciała jest analogiczny do innych rzeźb z tego miejsca. Ci sami twórcy wykonali również ramę feretronu, co widoczne jest w zastosowaniu tych samych elementów konstrukcyjnych jak w ołtarzu, to jest pilastrów przechodzących w spływy wolutowe czy gablotki na relikwie oraz w zastosowaniu tego samego typu dekoracji rocaille'owej. Twórca obrazu „Apoteoza św. Jana Nepomucena” pozostaje nierozpoznany. Być może wykonał go malarz współpracujący z warsztatem, który pracował w kaplicy karmelitańskiej. W dotychczasowej literaturze Andrzej Skorupa przypisywał autorstwo obrazu Szymonowi Kawalskiemu, co jednak nie znajduje potwierdzenia przy porównaniu dzieła do potwierdzonych obrazów tego malarza. Omawiany wizerunek malowany jest za pomocą zupełnie innych środków malarskich, a przedstawione postacie świetego i aniołków mają różne typy twarzy, sposób kształtowania szat i póz od tych na obrazach Kawalskiego. Należy zatem odrzucić tę atrybucję.
Przedstawiona na dziele apoteoza świętego miała być obrazem jego gloryfikacji. Dlatego święci najczęściej przedstawiani byli w chwale, na tle nieba, pośród obłoków (unoszący się na obłokach), w towarzystwie aniołków. Święty Jan Nepomucen był kanonikiem kolegiaty św. Idziego w Pradze, dlatego przedstawiany jest w stroju odpowiadającym tej godności. Przyjmuje się, że powodem jego śmierci była odmowa ujawnienia tajemnicy spowiedzi królewskiej małżonki, do której złamania zmuszał świętego król Wacław IV. Zginął zatem zrzucony z mostu Karola w Pradze do rzeki Wełtawy, która została zilustrowana u dołu obrazu. Świętemu towarzyszą jego atrybuty takie jak biret (kanonik), palma (męczeńska śmierć), krucyfiks czy putto trzymające kłódkę (tajemnica spowiedzi). Chrystus na rewersie feretronu ukazany jest w nierozpoznanej ikonografii. Przedstawiono go na kwiecistym globie, ze złożonymi z przodu dłońmi.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, po konserwacji.

Streszczenie

Feretron z obrazem Apoteoza św. Jana Nepomucena i figurą Chrystusa powstał z przeznaczeniem do kaplicy Matki Boskiej Karmelitańskiej około 1764 roku. Wykonali go autorzy dekoracji rzeźbiarskiej tejże kaplicy. Obraz na awersie przedstawia św. Jana Nepomucena z jego atrybutami i miejscem męczeńskiej śmierci. Figura Chrystusa na rewersie ukazuje go w nierozpoznanej ikonografii.

Bibliografia