Pokłon pasterzy

Dzieje zabytku

Dzieje obrazu związane są z dziejami ołtarza św. Anny, w którym dzieło jest umieszczone. Ołtarz ten wraz z bliźniaczym retabulum mieszczącym obraz Ukrzyżowania powstał najpewniej w 1636 roku, o czym informuje inskrypcja na omawianym obrazie w predelli tej nastawy: „M.G.M.L. A(N)NO D(OMI)NI 1636 / Malowany 1636 / Poprawiany 1863”. Fundację obu ołtarzy bocznych najprawdopodobniej można połączyć z czasami probostwa księdza Marcina Mędraszkowica, którego postać odnotowano w źródłach w 1644 roku. Jak zanotował wizytator, Mędraszkowic mimo tego, że od kilku lat był niewidomy, sprawnie kierował parafią w Woli Radziszowskiej. Wezwania ołtarzy głównego i bocznych wymieniono po raz pierwszy w aktach wizytacji biskupiej przeprowadzonej w 1704 roku. Ołtarz główny, tak jak dziś nosił wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, natomiast ołtarze boczne nosiły wezwania Ukrzyżowania i św. Anny. W 1863 roku ołtarz św. Anny został odnowiony. Podczas tych prac wymieniono mensę ołtarza, przemalowano strukturę nastawy oraz omawiany obraz w predelli. Przemalowania te zostały usunięte w 1998 roku w trakcie prowadzonej przez Dorotę Wąchalską-Konik konserwacji ołtarza św. Anny.

Opis

Obraz w kształcie leżącego prostokąta o wydłużonych proporcjach. Na tle stajenki przedstawiona została scena Pokłonu pasterzy. W centrum kompozycji ukazany Jezus leżący na białej tkaninie, w żłóbku. Jasnowłose Dzieciątko jest nagie, zwraca swoją głowę w prawo, w kierunku Marii. Jego prawa ręka jest uniesiona do policzka, lewa ułożona wzdłuż ciała; nogi delikatnie ugięte. Za żłóbkiem ukazany klęczący anioł o długich, jasnobrązowych włosach ubrany w czerwono-zielone szaty. Skrzydła anioła są szeroko rozpostarte. Jego głowa jest pochylona do dołu, a ręce skrzyżowane na piersi. Powyżej kolejny anioł w otoczeniu obłoków trzymający w rękach banderolę. Z lewej strony kompozycji ukazani klęczący Maria (na pierwszym planie) i św. Józef (nieco z tyłu). Maria przedstawiona jako młoda kobieta o owalnej twarzy i dużych, ciemnych oczach. Głowa pochylona do dołu, ręce złożone w geście modlitwy. Maria ubrana jest w jasnoróżową suknię, białą chustę oraz jasnoniebieski, obszerny płaszcz zarzucony na głowę. Spod płaszcza widoczna bosa stopa. Święty Józef został ukazany jako starszy, siwowłosy mężczyzna z krótką brodą i wąsami ubrany z zielono-brązowe szaty. Ręce trzyma złożone w geście modlitwy. Kompozycję dopełniają postaci trzech pasterzy, jednego z lewej strony obrazu, dwóch z prawej. Pasterz przedstawiony z lewej został ukazany frontalnie w pozycji stojącej, jego nogi są lekko ugięte. W rękach trzyma biały instrument (?) o gruszkowatym kształcie. Postać ubrana jest w krótki, jasnobrązowy kaftan oraz czerwony płaszcz, na głowie ma różową, stożkowatą czapkę. Pierwszy z pasterzy przedstawionych z prawej strony obrazu został ukazany z lewego profilu, w pozycji klęczącej. Postać o dłuższych, brązowych włosach i brodzie w tym samym kolorze pochyla głowę w stronę Dzieciątka. Prawą rękę pasterz składa na piersi, w lewej opuszczonej wzdłuż ciała trzyma czarny kapelusz. Ubrany jest w jasnobrązową szatę, odsłaniającą lewe ramię i część torsu oraz ciemnobłękitny płaszcz. Na nogach ma czarne buty z wysokimi cholewkami. U jego stóp przedstawiono leżącą, białą owieczkę, nieco z tyłu osła i wołu. Trzeci z pasterzy został ukazany w pozycji stojącej, w silnym wykroku. Postać o dłuższych, brązowych włosach i brodzie, na ramionach trzyma białą owieczkę. Pasterz ubrany jest w jasnoróżowy kaftan, wąskie, szare spodnie oraz czarne buty z wysokimi cholewkami. Na drugim planie zostały ukazane fragmenty architektury otwierającej się dwoma prześwitami na rozległy, górzysty pejzaż. W arkadzie z prawej strony widoczne są dwie kolejne postaci, ukazane w znacznie pomniejszonej skali. W prawym, dolnym narożu kompozycji napis: „M.G.M.L. A(N)NO D(OMI)NI 1636 / Malowany 1636 / Poprawiany 1863”. Kolorystka obrazu żywa, utrzymana w ciepłej tonacji.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany obraz jest dziełem o nieustalonym autorstwie. Powstał on najprawdopodobniej w 1636 roku. Choć inskrypcja umieszczona na obrazie mogła zostać dodana w późniejszym czasie, na przykład podczas odnawiania obrazu i ołtarza w 1863 roku, to wydaje się prawdopodobne aby omawiane dzieło zostało wykonane w drugiej połowie lat trzydziestych XVII wieku. Dzieło przedstawia scenę Pokłonu pasterzy, którzy przybyli do Betlejem, aby oddać hołd nowo narodzonemu Chrystusowi. Wydarzenia te zostały opisane zostało wyłącznie w Ewangelii św. Łukasza (Łk 2, 8-20). W pierwszej kolejności aniołowie zwiastowali pasterzom narodzenie Jezusa. Później „gdy aniołowie odeszli od nich do nieba, pasterze mówili nawzajem do siebie: «Pójdźmy do Betlejem i zobaczmy, co się tam zdarzyło i o czym nam Pan oznajmił». Udali się też z pośpiechem i znaleźli Maryję, Józefa i Niemowlę, leżące w żłobie”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry. Ołtarz św. Anny był odnawiany w 1863 roku, o czym informuje napis na umieszczonym w predelii obrazie „Pokłon pasterzy”: „Poprawiany 1863”. W 1998 roku obraz (wraz z ołtarzem) był konserwowany ze środków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przez Dorotę Wąchalską-Konik.

Streszczenie

Obraz jest dziełem o nieustalonym autorstwie. Powstał najprawdopodobniej w 1636 roku. Choć inskrypcja umieszczona na obrazie mogła zostać dodana w późniejszym czasie, to wydaje się prawdopodobne, aby omawiane dzieło zostało wykonane w drugiej połowie lat trzydziestych XVII wieku. Dzieło przedstawia scenę Pokłonu pasterzy, którzy przybyli do Betlejem, aby oddać hołd nowo narodzonemu Chrystusowi. Wydarzenia te zostały opisane wyłącznie w Ewangelii św. Łukasza (Łk 2, 8-20).

Bibliografia