Ołtarz boczny południowy (prawy)

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Skawina
Miejscowość
Wola Radziszowska
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Tagi
barok manieryzm rzeźba XVII wieku snycerstwo barokowe snycerstwo małopolskie snycerstwo manierystyczne sztuka barokowa sztuka XVII wieku wczesny barok
Miejsce przechowywania
kościół, nawa
Identyfikator
DZIELO/09582
Kategoria
ołtarz
Czas powstania
1636 rok
Technika i materiał
drewno rzeźbione, polichromowane, złocone i srebrzone; techniki snycerskie
Autor noty katalogowej
Justyna Kuska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny z obrazem przedstawiającym temat tzw. Rodziny Marii wraz z bliźniaczym retabulum mieszczącym obraz Ukrzyżowania powstał najpewniej w 1636 roku, o czym informuje inskrypcja na obrazie ukazującym Pokłon pasterzy w predelli omawianej nastawy: „M.G.M.L. A(N)NO D(OMI)NI 1636 / Malowany 1636 / Poprawiany 1863”. Fundację obu ołtarzy bocznych najprawdopodobniej można połączyć z czasami probostwa księdza Marcina Mędraszkowica, którego postać odnotowano w źródłach w 1644 roku. Jak zanotował wizytator, Mędraszkowic mimo tego, że od kilku lat był niewidomy, sprawnie kierował parafią w Woli Radziszowskiej. Wezwania ołtarzy głównego i bocznych wymieniono po raz pierwszy w aktach wizytacji biskupiej przeprowadzonej w 1704 roku. Ołtarz główny, tak jak dziś nosił wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, natomiast ołtarze boczne były poświęcone Ukrzyżowaniu i św. Annie. W 1863 roku ołtarz św. Anny został odnowiony. Podczas tych prac wymieniono mensę ołtarza, przemalowano strukturę nastawy oraz obraz umieszczony w predelli. Przedstawienie główne (Rodzina Marii) oraz obraz w zwieńczeniu (św. Marcin) zostały zasłonięte, nowymi obrazami przedstawiającymi te same tematy, wykonanymi jednak na olejno na płótnie, które zostało przybite do starszych obrazów. Konserwacja omawianego ołtarza przeprowadzona przez Dorotę Wąchalską-Konik w 1998 roku przywróciła nastawie oryginalną kolorystykę. Wówczas odsłonięto także pierwotne, siedemnastowieczne obrazy przedstawiające Rodzinę Marii oraz św. Marcina oraz usunięto przemalowania z obrazu „Pokłon pasterzy” w predelli.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem, ujęty uszami z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego oraz akantu. Mensa drewniana o linii wklęsło-wypukłej, z kamiennym portatylem. Antepedium drewniane, w części centralnej dekorowane płaskorzeźbionym medalionem z wici roślinnej mieszczącym monogram maryjny ujęty po bokach ornamentem roślinnym. Nastawa ustawiona na profilowanym cokole dekorowanym uskrzydlonymi główkami anielskimi. W części środkowej predella ze złoconą płyciną w kształcie leżącego prostokąta ujętego palmetami, wewnątrz której znajduje się obraz ze sceną Pokłonu pasterzy. Retabulum ujęte parą korynckich kolumn ustawionych na wysokich cokołach. Kolumny dźwigają odcinki wyłamanego belkowania zwieńczonego profilowanym gzymsem, na którym ustawiono figury św. Wojciecha i św. Stanisława. Trzony kolumn złocone, w jednej trzeciej wysokości opięte profilowanym okuciem, poniżej którego płaskorzeźbione, uskrzydlone główki anielskie na tle ornamentu okuciowego, a powyżej winna latorośl na tle ornamentu okuciowego. Pole środkowe ołtarza w formie arkady zamkniętej łukiem półkolistym mieści obraz przedstawiający temat Rodziny Marii. W przyłuczach płaskorzeźbione, uskrzydlone główki anielskie. Zwieńczenie ujęte hermowymi pilastrami dźwigającymi niepełne, wyłamane belkowanie z uskrzydloną główką anielską na osi, na którym znajduje się trójkątny, przerwany przyczółek. Na ramionach przyczółka półleżące postaci aniołów, pomiędzy nimi, w osi ołtarza figura Chrystusa Zmartwychwstałego. W polu obraz w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półokrągłym przedstawiający św. Marcina. Zwieńczenie ujęte uszami utworzonymi z akantu oraz podwieszonej draperii. Struktura ołtarza jest polichromowana na ciemnozielono, ze złoconymi detalami architektonicznymi i ornamentyką. Figury w partiach ciała z naturalistyczną polichromią oraz złoconymi szatami i atrybutami.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany ołtarz św. Anny oraz bliźniacza nastawa z obrazem Ukrzyżowania powstały w tym samym czasie i zostały wykonane przez ten sam, zapewne małopolski, warsztat snycerski. Świadczy o tym analogiczna forma struktury obu retabulów, zastosowana ornamentyka (manierystyczne ornamenty: małżowinowo-chrząstkowy i okuciowy) oraz repertuar użytych przez snycerzy form i motywów (charakterystyczne „czubate” główki anielskie, pilastry hermowe ujmujące zwieńczenie). W „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” ołtarze te zostały określone jako dzieła „późnorenesansowe”, powstałe w połowie XVII wieku. Podobnie ołtarze zadatowano w publikacji „Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska”. Jan Kracik, monografista parafii w Woli Radziszowskiej, ustalił ich czas powstania na 1636 rok, powołując się na napis umieszczony na obrazie „Pokłon pasterzy” w predelli ołtarza św. Anny. Choć inskrypcja ta mogła zostać dodana w późniejszym czasie, na przykład podczas odnawiania obrazu i ołtarza w 1863 roku, to wydaje się prawdopodobne aby omawiane dzieła zostały wykonane w drugiej połowie lat trzydziestych XVII wieku. W tym czasie na terenie Małopolski, za sprawą artystów pochodzących z Gdańska, takich jak np. Fabian Möller oraz popularnych wzorników architektonicznych i zdobniczych na popularności zyskiwała ornamentyka o proweniencji niderlandzkiej. Wykształcił się również nowy, manierystyczny typ ołtarza, który prócz zastosowania ornamentyki północnej, charakteryzował się formą przybierającą kształt aediculi tj. kapliczki lub niszy ujętej parą kolumn flankujących przedstawienie tytułowe oraz podtrzymujących rozbudowane zwieńczenie mieszczące obraz ujęty figurami świętych. Całość struktury bywała niekiedy zwieńczona rzeźbioną figurą ustawioną na szczycie ołtarza (tutaj przedstawiającą Chrystusa Zmartwychwstałego).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry. Ołtarz św. Anny był odnawiany w 1863 roku, o czym informuje napis na umieszczonym w predelii obrazie „Pokłon pasterzy”: „Poprawiany 1863”. W 1998 roku zabytek był konserwowany ze środków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przez Dorotę Wąchalską-Konik.

Streszczenie

Omawiany ołtarz wraz z bliźniaczym retabulum mieszczącym obraz Ukrzyżowania powstał najpewniej w 1636 roku, o czym informuje inskrypcja na obrazie ukazującym Pokłon pasterzy w predelli omawianej nastawy. Oba ołtarze powstały w tym samym czasie i zostały wykonane przez ten sam, zapewne małopolski, warsztat snycerski. Dzieła reprezentują typ manierystycznego ołtarza, który prócz zastosowania ornamentyki północnej (ornamenty: małżowinowo-chrząstkowy i okuciowy) charakteryzował się formą przybierającą kształt aediculi, tj. kapliczki lub niszy ujętej parą kolumn flankujących przedstawienie tytułowe oraz podtrzymujących rozbudowane zwieńczenie mieszczące obraz ujęty figurami świętych. Całość struktury bywała niekiedy zwieńczona rzeźbioną figurą ustawioną na szczycie ołtarza.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Kracik Jan, "Wola Radziszowska. Parafia z czasów piastowskich", Kalwaria Zebrzydowska 2000
Stolot Franciszek, "Główne typy kompozycyjne drewnianych ołtarzy w Małopolsce po roku 1600 " , [w:] "Sztuka około roku 1600. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Lublin, listopad 1972" , red.Hrankowska Teresa , Warszawa 1974 , s. 339-354
Wardzyński Michał, "Ze studiów nad snycerstwem krakowskim i małopolskim około roku 1630" , [w:] "Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 5" , red.Lileyko Jerzy, Rolska-Boruch Irena , Lublin 2004 , s. 61-103
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

Jak cytować?

Justyna Kuska, "Ołtarz boczny południowy (prawy)", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-poludniowy-prawy

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności