Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół w Woli Radziszowskiej był wzmiankowany w latach 1325-1327. Była to zapewne niewielkich rozmiarów budowla wzniesiona z drewna. Obecnie istniejąca świątynia, również drewniana, powstała zapewne w 1440 roku. Wieżę dobudowano prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII stulecia. W późniejszym okresie architektura świątyni nie uległa znaczącym zmianom, natomiast wielokrotnie wymieniano wyposażenie kościoła. Najprawdopodobniej w 1636 roku wzniesiono manierystyczne ołtarze boczne (ich mensy zamieniono na nowsze zapewne w połowie XIX wieku). Wiadomo, że od 1704 roku nosiły one wezwania Ukrzyżowania oraz św. Anny. Ołtarz główny datowany jest na drugą połowę XVII wieku i nosi wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Obecnie znajdujący się w tym ołtarzu gotycki obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii został w nim umieszczony po 1703 a przed 1727 rokiem, wcześniej znajdował się w nieistniejącym już ołtarzu św. Barbary. W 1748 roku obraz został ozdobiony drewnianą, rzeźbioną a następnie posrebrzaną i pozłacaną sukienką. Dziełami powstały w XVIII stuleciu są prospekt organowy (ok. 1700) i ambona (pierwsza połowa XVIII wieku). Polichromia zdobiąca wnętrze świątyni – przedstawienie Wniebowzięcia (na stropie prezbiterium) i Przemienienia (na stropie nawy) oraz całopostaciowe wizerunki apostołów na ścianach kościoła – powstała w 1893 roku i najpewniej nawiązuje do wcześniejszej dekoracji malarskiej o tej tematyce, którą odnotowano w źródłach w 1747 roku. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku przekształcono okna prezbiterium oraz nawy i zapewne wówczas założono w nich obecne przeszklenia z dekoracją bordiurową oraz przedstawieniem św. Stanisława wskrzeszającego Piotrowina (w oknie prezbiterium). W XX wieku kościół w Woli Radziszowskiej był wielokrotnie odnawiany, co niekiedy wiązało się z ingerencją w zabytkową substancję świątyni, m.in. w 1911 roku odnowiono ołtarz główny oraz poprawiono malowidła ścienne, a w 1933 roku przekształcono portal w kruchcie pod wieżą. W latach siedemdziesiątych rozebrano budynek kostnicy znajdujący się przy bramie w południowo-wschodnim narożniku ogrodzenia. Ostatnia kompleksowa konserwacja świątyni miała miejsce w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Wówczas odnowiono m.in. oba ołtarze boczne oraz ambonę i chrzcielnicę.

Opis

Kościół pomocniczny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Woli Radziszowskiej to niewielkich rozmiarów, orientowana, jednonawowa budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, z wieżą w słup. Prezbiterium jest zamknięte wielobocznie, nieco wyższa i szersza nawa ma rzut prostokąta zbliżonego do kwadratu. Do prezbiterium od strony północnej przylega zakrystia, od wschodniej Ogrójec, przy nawie od południa umieszczona została niewielka, prostokątna kruchta. Od zachodu do budowli dostawiona jest czworoboczna wieża o pochyłych ścianach, z podwieszoną izbicą z czworobocznymi występami na przekątnikach; hełm ostrosłupowy z czterema wieżyczkami na występach. W przyziemiu wieży znajduje się kruchta, a dookoła wieży szalowane soboty. Wewnątrz świątyni stropy; w nawie z zaskrzynieniami. Otwór tęczowy ma kształt ostrołuku, belka jest profilowana, na niej umieszczony jest krucyfiks o charakterze późnogotyckim. Chór muzyczny w zachodniej części nawy jest drewniany, wsparty na dwóch kolumnach. Okna nawy i prezbiterium są głównie prostokątne zamknięte półkoliście; z witrażami (z wyjątkiem okna za ołtarzem głównym); ponadto budowlę doświetlają niewielkie okienka prostokątne. Do świątyni prowadzi dwoje drzwi ostrołukowych, trzecie od strony zachodniej przerobiono w 1933 roku. Dachy kościoła są kryte gontem, ponad nawą i kruchtą południową dwuspadowe, nad zakrystią jednospadowy, nad prezbiterium wielopołaciowy. Wieżyczka na sygnaturkę o formach barokowych z glorietą, cebulastym hełmem zwieńczonym kulą oraz krzyżem; kryta blachą. Świątynia usytuowana jest na niewielkiej działce, wydzielonej ogrodzeniem z drewnianych bali, krytym gontem. Bramy wiodące na posesję umieszczono od zachodu oraz w południowo-wschodnim narożniku działki.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Pany w Woli Radziszowskiej stanowi przykład niewielkich rozmiarów, jednonawowej i jednowieżowej, późnogotyckiej świątyni drewnianej o konstrukcji zrębowej typowej dla terenu południowej Małopolski. Na uwagę zasługuje wyposażenie świątyni, reprezentujące różne epoki i style. Do jego najstarszych elementów należy z pewnością umieszczony w barokowym ołtarzu głównym gotycki obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii datowany na około 1460 rok oraz utrzymany w tradycji późnogotyckiej krucyfiks umieszczony na belce tęczowej. Ołtarze boczne zostały wykonane najprawdopodobniej w 1636 roku, o czym informuje inskrypcja umieszczona na obrazie „Pokłon pasterzy” w predelli ołtarza św. Anny. Reprezentują one manierystyczny typ nastawy ołtarzowej, która prócz zastosowania ornamentyki niderlandzkiej, charakteryzuje się formą przybierającą kształt aediculi, tj. kapliczki lub niszy ujętej parą kolumn flankujących przedstawienie tytułowe oraz podtrzymujących rozbudowane zwieńczenie mieszczące obraz ujęty figurami świętych. Na ścianach i stropach świątyni widnieje polichromia o motywach figuralnych wykonana w 1893 roku w miejsce starszej dekoracji malarskiej o tych samych tematach. Na stropie prezbiterium ukazano odpowiadającą wezwaniu kościoła scenę Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, ujętą medalionami przedstawiającymi tajemnice różańca, na stropie nawy natomiast Przemienienie na górze Tabor. Ściany prezbiterium oraz nawy wypełniają ujęte w prostokątne pola całopostaciowe przedstawienia stojących apostołów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Kościół wielokrotnie odnawiany, m.in. w 1893, 1911 oraz w 1933 roku. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku z inicjatywy Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Krakowie w kościele w Woli Radziszowskiej przeprowadzono kompleksowe prace konserwatorskie obejmujące także konserwację zabytkowych elementów wyposażenia świątyni. Prace objęły m.in. konserwację ołtarza Ukrzyżowania (1996), ołtarza św. Anny (1998) oraz chrzcielnicy i ambony (1999). Restauracji wspomnianych obiektów dokonała Dorota Wąchalska-Konik z Krakowa.

Streszczenie

Kościół w Woli Radziszowskiej powstał najprawdopodobniej w 1440 roku. Wieżę dobudowano prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII stulecia. W późniejszym okresie architektura świątyni nie uległa znaczącym zmianom. Budowla stanowi przykład niewielkich rozmiarów, jednonawowej i jednowieżowej, późnogotyckiej świątyni drewnianej o konstrukcji zrębowej typowej dla terenu południowej Małopolski. Na uwagę zasługuje wyposażenie świątyni, reprezentujące różne epoki i style. Do jego najstarszych elementów należy umieszczony w barokowym ołtarzu głównym gotycki obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii datowany na około 1460 rok oraz utrzymany w tradycji późnogotyckiej krucyfiks umieszczony na belce tęczowej. Manierystyczne ołtarze boczne noszące wezwania św. Anny i Ukrzyżowania zostały wykonane najprawdopodobniej w 1636 roku. Na ścianach i stropach świątyni widnieje polichromia o motywach figuralnych wykonana w 1893 roku w miejsce starszej dekoracji malarskiej o tych samych tematach.

Bibliografia