Matka Boska z Dzieciątkiem

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Skawina
Miejscowość
Wola Radziszowska
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Tagi
malarstwo gotyckie malarstwo małopolskie malarstwo tablicowe malarstwo XV wieku sztuka gotycka sztuka XV wieku
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/09592
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XV wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
tempera na desce lipowej, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 72 cm
wysokość – 116,5 cm
Autor noty katalogowej
Justyna Kuska
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół w Woli Radziszowskiej wzmiankowano w latach 1325-1327. Była to zapewne niewielkich rozmiarów budowla wzniesiona z drewna. Obecnie istniejąca świątynia, również drewniana, powstała zapewne w 1440 roku. Wieżę dobudowano prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII stulecia. W późniejszym okresie architektura świątyni nie uległa znaczącym zmianom, natomiast wielokrotnie wymieniano wyposażenie kościoła. Ołtarz główny datowany jest na drugą połowę XVII wieku (lub precyzyjniej na czwartą ćwierć tego stulecia) i nosi wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Obecnie znajdujący się w tym ołtarzu gotycki obraz przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, został w nim umieszczony po 1703 a przed 1727 rokiem, wcześniej znajdował się w nieistniejącym już ołtarzu św. Barbary. W aktach wizytacji biskupiej z 1703 roku wymieniono wezwania ołtarzy oraz ich rozmieszczenie. W ołtarzu głównym kościoła w Woli Radziszowskiej znajdował się wizerunek Matki Boskiej Wniebowziętej: „Primum maius sustinet principali partim pietam inauratam, cum imagine principali Beatissimae Mariae Virginis Assumptae”. W ołtarzu bocznym miał być umieszczony obraz Matki Boskiej Śnieżnej: „Secundum parvum, in cornu Evangeli maioris altaris cum imagine B(eatissmae) M(ariae) Maioris”. W aktach kolejnej wizytacji, przeprowadzonej przez biskupa Kunickiego w 1727 roku, odnotowano istotną zmianę. Wizerunek Matki Boskiej, zapewne ten, który we wcześniejszym dokumencie określono jako obraz Matki Boskiej Śnieżnej, przesunięto do ołtarza głównego, a tytularny obraz Wniebowzięcia umieszczono w ołtarzu bocznym: „Primum maius antiqua structurae, cujus Imago Principalis B(eatissi)mae Virginis Mariae. Secundum in eodem minori choro sparsim deauratum Assumptionis B(eatiss)mae”. W 1748 roku obraz został ozdobiony drewnianą, rzeźbioną a następnie posrebrzaną i pozłacaną sukienką. W 1987 roku został poddany konserwacji przez profesor Małgorzatę Schuster-Gawłowską. Usunięto wówczas liczne warstwy późniejszych przemalowań oraz uzupełniono ubytki zaprawy i warstwy malarskiej.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta ujęty profilowaną ramą zdobioną akantem. W centrum kompozycji ukazana Matka Boska z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii. Maria przedstawiona frontalnie, w popiersiu z głową nieznacznie pochyloną w lewo, w kierunku Dzieciątka, które trzyma na lewym ramieniu. Prawą ręką wskazuje na Jezusa. Twarz Matki Boskiej szczupła, z długim, prostym nosem i niewielkimi ustami. Na policzkach zaznaczony delikatny rumieniec. Wokół głowy złocony nimb z umieszczoną w otoku gotycką inskrypcją: „Regina • celi • letare • alle • quia • quem • meruisti • portare • alle • resurrexit • sicu”. Maria ubrana jest w ciemnogranatową szatę spodnią z długimi rękawami, wykończoną złoconą lamówką. Przy dekolcie gotycki, minuskułowy napis: „ave • maria”. Na ramiona i głowę ma narzucony ciemnogranatowy płaszcz z purpurową podszewką, spięty pod szyją ozdobną, kameryzowaną broszą. Spod płaszcza widoczna przejrzysta chusta oraz jasne, falowane włosy. Dzieciątko Jezus zwrócone w stronę Marii, prawą rękę wyciąga w geście błogosławieństwa, w lewej zaś trzyma zamkniętą księgę w zielonej oprawie. Przedstawione jako brązowooki chłopiec o krótkich, jasnych i kręconych włosach. Dzieciątko ubrane jest w ciemnogranatową tunikę z długimi rękawami zdobioną motywem kwiatowym, wykończoną złotą lamówką. Spod szat widoczne są bose stopy. Wokół głowy Jezusa umieszczony złocony nimb wypełniony rytą dekoracją roślinną. Tło obrazu jednolicie złocone z rytą dekoracją roślinną.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiane dzieło pierwotnie było najprawdopodobniej częścią tryptyku, o czym świadczą zawiasy umieszczone w bocznych listwach ramy. W obrazie uwzględniono wszelkie elementy typu Hodegetrii, występujące w drugiej połowie XV wieku. Płaszcz Marii pozbawiony jest szerokiego obszycia, a łagodny światłocień na twarzach postaci, ornament, którym ozdobiona jest szata Chrystusa, a także technika zastosowana w dekoracji nimbów wydają się przemawiać za datowaniem dzieła po połowie XV wieku. Zdaniem Małgorzaty Schuster-Gawłowskiej i Jerzego Gadomskiego, omawiany obraz należy przypisać warsztatowi anonimowego krakowskiego malarza określanego jako Mistrz Matki Boskiej z kościoła św. Marka w Krakowie. Pod względem ikonograficznym omawiany wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem reprezentuje typ Matki Boskiej Hodegetrii tj. Wskazującej Drogę. Przedstawienie Hodegetrii to jeden z najstarszych i najbardziej reprezentacyjnych wizerunków Matki Boskiej, którego autorstwo według tradycji przypisywane jest św. Łukaszowi. Najprawdopodobniej ten typ ikonograficzny wywodzi się z Syrii bądź Egiptu, skąd rozpowszechnił się na chrześcijańskim Wschodzie. Dla wizerunku Hodegetrii charakterystyczny jest gest wykonywany przez Marię, która prawą dłonią wskazuje na Syna. Gest ten jest tłumaczony zazwyczaj jako forma prezentacji wzywającej do oddania czci przyszłemu Zbawicielowi. Nazwa Hodegetria wywodzona jest od świątyni dowódców „Ton Hodegon”, w której cesarze bizantyńscy modlili się, gdy opuszczali Konstantynopol na czele wojsk. Według innej wersji to nazwa świątyni wywodzi się od przechowywanego w niej cudownego obrazu. Greckie słowo „hodos” oznacza drogę. Stąd też najprawdopodobniej rozwinęła się symboliczna interpretacja tego przedstawienia jako wizerunku Matki Boskiej Wskazującej Drogę – Przewodniczki.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry. Obraz był konserwowany w 1987 roku przez profesor Małgorzatę Schuster-Gawłowską z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Streszczenie

Omawiany obraz jest przypisywany warsztatowi anonimowego krakowskiego malarza, określanego jako Mistrz Matki Boskiej z kościoła św. Marka w Krakowie. Powstał najpewniej w trzeciej ćwierci XV wieku, a pod względem ikonograficznym reprezentuje typ Matki Boskiej Hodegetrii tj. Wskazującej Drogę. Ołtarz główny, w którym dzieło obecnie się znajduje, jest datowany na drugą połowę XVII wieku (lub precyzyjniej na czwartą ćwierć tego stulecia) i nosi wezwanie Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Obraz został w nim umieszczony pomiędzy 1703 a przed 1727 rokiem, wcześniej znajdował się w nieistniejącym już ołtarzu św. Barbary. W 1748 roku został ozdobiony drewnianą, rzeźbioną a następnie posrebrzaną i pozłacaną sukienką. W 1987 roku obraz został poddany konserwacji przez profesor Małgorzatę Schuster-Gawłowską.

Bibliografia

Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Schuster-Gawłowska Małgorzata, Lempart-Geratowska Marta, "Hodegetrie krakowskie 1450-1490 ", Kraków 2017
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Kracik Jan, "Wola Radziszowska. Parafia z czasów piastowskich", Kalwaria Zebrzydowska 2000
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

Jak cytować?

Justyna Kuska, "Matka Boska z Dzieciątkiem", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-z-dzieciatkiem-16

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności