Pokłon pasterzy

Dzieje zabytku

Obraz z przedstawieniem Pokłonu pasterzy powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XVII wieku.

Opis

Obraz o formie prostokąta zbliżonego do kwadratu z przedstawieniem Pokłonu Pasterzy. W centrum kompozycji ukazana w trzech czwartych siedząca Maria podtrzymująca obiema rękami nagie, leżące na białej tkaninie Dzieciątko, otoczone poświatą. Twarz ma okrągłą, okoloną długimi włosami opadającymi na plecy. Ubrana jest w różową suknię, przepasaną w talii oraz przerzucony przez kolana niebieski płaszcz. Przed Dzieciątkiem klęczą dwa adorujące anioły ze skrzyżowanymi na piersi dłońmi. Za nimi, w prawej części obrazu postacie trzech pasterzy. Na pierwszym planie klęczący na jedno kolano młodzieniec, obiema rękoma wsparty na lasce. Ubrany jest w niebieską tunikę i czerwone spodnie. Nad nim pochyla się drugi pasterz ukazany jako dojrzały mężczyzna, obiema rękami wsparty na lasce, ubrany w brązową tunikę. Za nimi, w tle stoi pochylony trzeci pasterz przedstawiony jako starzec z siwą brodą i łysiną na głowie. Prawą ręką przyciska do piersi flety trzymane w dłoni. Ubrany jest w brązową tunikę. W głębi, po lewej stronie obrazu, za Marią stoi św. Józef, zwrócony frontalnie z pochyloną głową, obie ręce wspiera na lasce. Ukazany jest jako starzec z brodą. Ubrany jest w niebieską tunikę oraz zawiązany diagonalnie na lewym ramieniu żółty płaszcz. W lewym dolnym rogu obrazu widoczny fragment żłóbka z sianem oraz głowy osła i wołu. W górnej części obrazu skłębione obłoki z wyłaniającą się postacią pochylonego aniołka. Scena ukazana we wnętrzu z widocznymi w tle po prawej stronie drzwiami.

Zarys problematyki artystycznej

Przedstawienie Pokłonu pasterzy opisane zostało wyłączne w Ewangelii Łukasza (Łk 2, 8-20). Najpierw aniołowie zwiastowali pasterzom narodzenie Jezusa. Później „gdy aniołowie odeszli od nich do nieba, pasterze mówili nawzajem do siebie: «Pójdźmy do Betlejem i zobaczmy, co się tam zdarzyło i o czym nam Pan oznajmił». Udali się też z pośpiechem i znaleźli Maryję, Józefa i Niemowlę, leżące w żłobie”.
Na obrazie z Biskupic przedstawieni są adorujący aniołowie, gdyż to oni ściągnęli do Betlejem pasterzy, za nimi zaś kłaniający się pasterze. Postać Józefa dawniej nie występowała w scenie Bożego Narodzenia, zaczęła pojawiać się od XV wieku, ale zawsze z tyłu lub w tle. W dawnej ikonografii Bożego Narodzenia szczególną rolę odgrywały postacie osła i wołu, w związku z proroctwem Izajasza „«Wół rozpoznaje swego pana i osioł żłób swego właściciela, Izrael na niczym się nie zna, lud mój niczego nie rozumie»” (Iz 1, 3). W nowożytności zaczęto je jednak odsuwać na dalszy plan, wyłącznie sygnalizując ich obecność. Wprowadzenie do scen Bożego Narodzenia postaci pasterzy i trzech króli miało na celu pewną laicyzację tego przedstawienia, przybliżając samo wydarzenie wiernym. Miało ono również charakter klasowy. Pokłon pasterzy bliższy był ludowi i chłopom, zaś pokłon trzech króli klasie wyższej (w osobach króli portretowano nawet monarchów).
Obraz z Biskupic odwołuje się do sceny Pokłonu pasterzy przedstawionej na predelli ołtarza w kościele cystersów w Pelplinie pędzla Hermana Hana z 1618 roku. Maria w podobny sposób prezentuje Dzieciątko adorującym postaciom – dwóm aniołom i trzem stojącym za nimi pasterzom. Jak na pelplińskiej predelli, również w omawianym dziele blask bijący od Dzieciątka stanowi główne źródło światła łączące wszystkie postacie ukazane na obrazie (tzw. centralizacja światła). W obu dziełach podobnie również skontrastowano smutek na twarzy Marii (świadomość losu Jezusa) z wyjątkowo radosną mimiką pozostałych postaci (świadomość Odkupienia). W obrazie z Biskupic zastosowane środki są znacznie bardziej uproszczone, a sam wykonawca był mniej wprawny, jakkolwiek uzyskał bliski pelplińskiej predelli liryczny i radosny klimat, z pewnym zacięciem ludowym reprezentowanym chociażby przez „chłopskie” twarze pasterzy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zabrudzenia warstwy malarskiej, zaczernienia.

Streszczenie

Obraz z przedstawieniem Pokłonu pasterzy powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XVII wieku. Przedstawienie Pokłonu pasterzy opisane zostało wyłączne w Ewangelii Łukasza (Łk 2, 8-20). Na obrazie z Biskupic przedstawieni są adorujący aniołowie, gdyż to oni ściągnęli do Betlejem pasterzy, za nimi zaś kłaniający się pasterze. Dzieło odwołuje się do sceny Pokłonu pasterzy przedstawionej na predelli ołtarza w kościele cystersów w Pelplinie pędzla Hermana Hana z 1618 roku.

Bibliografia