Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Szczegółowe dzieje omawianego ołtarza nie są znane. Dzięki informacjom zawartym na marmurowej tablicy pamiątkowej wmurowanej pod chórem gorenickiej świątyni wiadomo jednak kiedy i przez kogo retabulum zostało ufundowane. Omawiany ołtarz główny został wzniesiony w 1731 roku w czasie przebudowy kościoła w Gorenicach dokonanej staraniem Michała Stanisława Tarnowskiego oraz jego żony Róży z Rylska Ściborówny. Wówczas wzniesiono nową fasadę oraz wymurowano ponownie ściany boczne kościoła. Małżeństwo ufundowało również nowe ołtarze oraz liczne elementy wyposażenia świątyni, w tym naczynia i tkaniny liturgiczne. Wiadomo, że co najmniej do 1935 roku, kiedy obiekt został wzmiankowany przez księdza Jana Wiśniewskiego w „Historycznym opisie kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem” za zasuwie ołtarza umieszczony był obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Eleusy. Obraz ten wymieniono w bliżej nieustalonym czasie i zastąpiono obecnie umieszczonym w ołtarzu wizerunkiem św. Mikołaja.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednoosiowy z bramkami, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa prostopadłościenna, drewniana. Tabernakulum dwukondygnacyjne z tronem wystawienia. Kondygnacja pierwsza ujęta spływami wolutowymi, na drzwiczkach płycina w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z płaskorzeźbionym kielichem z hostią w otoczeniu winorośli. W kondygnacji drugiej tron wystawienia zwieńczony baldachimem wspartym na smukłych kolumienkach z kompozytowymi kapitelami i takich samych pilastrach. Trzony podpór do jednej trzeciej wysokości dekorowane arabeską, powyżej kanelowane. U szczytu baldachimu srebrzony baranek leżący na księdze. Retabulum umieszczone na wysokim cokole ozdobionym płycinami wypełnionymi dekoracją akantową. Cokół zwieńczony profilowanym gzymsem, na którym ustawione zdwojone podpory: w osiach środkowych złocone pilastry o kanelowanych trzonach dekorowanych w dolnej części arabeską oraz kompozytowych kapitelach; w osiach skrajnych kolumny o analogicznej jak w przypadku pilastrów dekoracji. Pole środkowe ołtarza w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym dekorowanym złoconymi kwiatami mieści obraz Matki Boskiej Śnieżnej oraz obraz św. Mikołaja (na zasuwie). Zwieńczenie w formie przyczółka utworzonego z dwóch, przeciwstawnie ustawionych wolut z centralnie umieszczonym złoconym krzyżem oraz ażurową, akantową strukturą; w polu płaskorzeźbiona gołębica Ducha Świętego na tle glorii promienistej. Oś środkowa ujęta dwiema wąskimi płycinami mieszczącymi złocony ornament akantowy. Bramki o formie architektonicznej, jednoosiowe, dwukondygnacyjne ze zwieńczeniem. Kondygnacja pierwsza w formie półkolistej arkady; w zworniku łuku złocona, wolutowa konsolka, na której ustawiony prostopadłościenny postument z polichromowaną figurą św. Piotra (z lewej) i św. Stanisława (z prawej). Kondygnacja druga ujęta złoconymi korynckimi kolumienkami o skręconych trzonach dźwigającymi łuk półkolisty dekorowany złoconymi, płaskorzeźbionymi kwiatami. W zwieńczeniu pełnoplastyczne, polichromowane figurki puttów ustawione na kulistych konsolkach. Struktura ołtarza polichromowana (w tym marmoryzowana) w dwóch odcieniach jasnej zieleni. Elementy architektoniczne oraz ornamenty złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Jak już wspomniano, prócz daty powstania ołtarza oraz informacji dotyczących jego fundatorów dzieje omawianego retabulum nie są dobrze znane. Zapewne wykonał go jeden z warsztatów snycerskich działających w drugiej ćwierci XVIII wieku na terenie Małopolski. W „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” ołtarz określono jako „późnobarokowy”, co koresponduje z jego ażurową, lekką strukturą oraz ornamentyką, w której dominuje akant wzbogacony o motywy kwiatowe. W partiach cokołu, prostokątne płyciny flankujące tabernakulum z tronem wystawienia mieszczą dodatkowo elementy wypełnione kratką regencyjną z podwieszonymi kampanulami, dlatego bardziej właściwie należy określić ołtarz jako „późnobarokowy z elementami regencyjnymi”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry, stan zachowania wskazuje na przeprowadzoną niedawno konserwację.

Streszczenie

Ołtarz główny został wzniesiony w 1731 roku w czasie przebudowy kościoła w Gorenicach dokonanej staraniem Michała Stanisława Tarnowskiego oraz jego żony Róży z Rylska Ściborówny. Co najmniej do 1935 roku na zasuwie ołtarza znajdował się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Eleusy, obecnie zastąpiony wizerunkiem św. Mikołaja. Dzieło posiada cechy późnobarokowe z elementami ornamentyki regencyjnej (kratka regencyjna, kampanule). Zostało wykonane w jednym z warsztatów snycerskich działających w drugiej ćwierci XVIII wieku na terenie Małopolski. Ustalenie autorstwa przy obecnym stanie wiedzy jest niestety niemożliwe.

Bibliografia