Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Dzieje zabytku

Według kroniki parafialnej kościół w Nowej Białej istniał już w XV wieku. Najstarszy dzwon pochodzi z 1586 roku (odlany w pracowni Jana Dinckelmayera). Pierwsza, drewniana świątynia spaliła się w 1625 roku. Kolejny, drewniany kościół wybudowano w 1632 roku. W okresie, gdy Jerzy Horwath był właścicielem dóbr niedzickich, a więc od 1589 roku, świątynia w Nowej Białej była pod opieką luteran. Kolejni właściciele, Andrzej i Stefan Horwathowie, dokonali konwersji w 1638 roku, jakkolwiek katolicyzm przywrócono dopiero około 1670 roku. Świątynię rekoncyliowano w latach 1703-1709. W aktach wizytacji z 1693 roku wskazano, że w świątyni znajdowały się trzy ołtarze – główny św. Katarzyny Aleksandryjskiej oraz boczne Matki Boskiej (z figurą tejże) i św. Anny. Ściany były pokryte gotycką polichromią. W aktach wizytacji z 1731 roku opisano czwarty ołtarz Zwiastowania. W pozostałych nastawach zmieniono wizerunki i wezwania, w ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych, lewy przytęczowy bez zmian nosił wezwanie maryjne, a prawy został zmieniony na Najświętszej Marii Panny. Z inicjatywy proboszcza Wojciecha Frankowicza w latach 1731-1748 wybudowano nowy murowany kościół. Konsekracji dokonano w 1748 roku. W 1752 roku kościół został zniszczony przez pożar. W aktach wizytacji z 1832 roku widnieje informacja, że obecny murowany kościół został zbudowany z inicjatywy miejscowego proboszcza Václava Pavláka przy wsparciu mieszkańców wsi przed 1779 rokiem, gdyż w tym roku był na nowo konsekrowany. Być może wzmianka ta dotyczy odbudowy kościoła po pożarze. W 1922 roku przebudowano wieżę. Świątynia była odnawiana w drugiej połowie XX wieku.

Opis

Kościół orientowany, murowany, tynkowany, jednonawowy, z prostokątną, trójprzęsłową nawą oraz węższym jednoprzęsłowym prezbiterium zamkniętym półkoliście, z dużą, prostokątną zakrystią przy północnej ścianie. Od zachodu wieża na planie kwadratu, do południowej ściany nawy dobudowana niewielka kruchta na planie kwadratu.
Prezbiterium i nawa nakryte sklepieniem żagielkowym na gurtach spływających na pilastry. Otwór tęczowy w formie arkady. W zachodniej części nawy parapet chóru muzycznego, o wklęsło-wypukłej balustradzie, wsparty na dwóch filarach i dwóch półfilarach, tworząc trzy arkady. Posadzka kamienna.
Fasada wieżowa, z wejściem na osi w postaci drewnianego portyku nakrytego blaszanym daszkiem dwuspadowym. Wieża smukła, bez podziałów architektonicznych, zakończona dwoma profilowanymi gzymsami, wyłamującymi się na każdej ścianie na kształt łuku odcinkowego. Pomiędzy nimi, na ścianie frontowej tarcza zegarowa. W połowie wysokości wieży, z trzech stron niewielkie okna w formie stojącego prostokąta w okrągłych płycinach. W najwyższej partii ścian, z czterech stron, otwory dzwonne w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Wieża zwieńczona hełmem baniastym z latarnią, zakończoną kulą z krzyżem, pokrytym blachą. Elewacje bez podziałów, zakończone profilowanym gzymsem. W południowej cztery otwory okienne w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, we wschodniej dwa analogiczne, w północnej jedno.
Nawa i prezbiterium nakryte dachem dwuspadowym, blaszanym. W miejscu połączenia prezbiterium i nawy blaszana wieżyczka na sygnaturkę, z latarnią, zwieńczona hełmem baniastym z krzyżem. Zakrystia nakryta dachem trójspadowym, kruchta dachem falistym. Kościół otoczony niskim murem kamiennym.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Nowej Białej stanowi przykład jednonawowej świątyni z wieżową fasadą charakterystyczny dla kościołów prowincjonalnych i tzw. „józefińskich”, budowanych od czwartej ćwierci XVIII wieku według planów typowych. Świątynia ma cechy barokowe widoczne w formie i gzymsowaniu wieży oraz kształcie hełmów. Podobnie we wnętrzu, w wyraźnie zakreślonych podziałach ścian i sklepień za pomocą gurtów i pilastrów oraz w ich rokokowej, stiukowej dekoracji.

Streszczenie

Według kroniki parafialnej w Nowej Białej kościół istniał już w XV wieku. Pierwsza, drewniana świątynia spaliła się w 1625 roku. Kolejny, drewniany kościół wybudowano w 1632 roku. Z inicjatywy proboszcza Wojciecha Frankowicza przed 1748 rokiem rozpoczęto budowę nowego kościoła. Konsekracji dokonano w 1748 roku. W 1752 roku światynia została zniszczona przez pożar. W aktach wizytacji z 1832 roku widnieje informacja, że obecny murowany kościół został zbudowany z inicjatywy miejscowego proboszcza Václava Pavláka przy wsparciu mieszkańców wsi przed 1779 rokiem, gdyż w tym roku był na nowo konsekrowany. Być może wzmianka ta dotyczy odbudowy kościoła po pożarze. Świątynia w Nowej Białej stanowi przykład jednonawowej budowli z wieżową fasadą charakterystyczny dla barokowych kościołów prowincjonalnych i tzw. „józefińskich”, budowanych od czwartej ćwierci XVIII wieku według planów typowych.

Bibliografia