Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał najpewniej w latach 1731-1748, a więc w okresie budowy kościoła w Nowej Białej. Był wymieniony w aktach wizytacji z 1832 roku, jako nastawa św. Józefa i św. Jana Nepomucena, z dwoma wymiennymi obrazami tych świętych. Najpewniej na przełomie XIX i XX wieku umieszczono w jego polu figurę św. Józefa z Dzieciątkiem.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednokondygnacyjna, jednoosiowa, ustawiona na cokole z wyodrębnionymi prostopadłościanami. Ołtarz drewniany, sarkofagowy, na cokole, z drewnianą mensą i kamiennym portatylem. Na ołtarzu ustawiony postument, ujęty spływami wolutowymi, dekorowany z przodu akantem i muszlą. Cokół nastawy dekorowany płycinami z uskrzydlonymi główkami anielskimi. Retabulum ujęte parą kolumn o skręconych trzonach i korynckich kapitelach, dźwigających niepełne belkowanie, częściowo przerwane nad polem środkowym, na którym gzyms wyłamany jest na kształt łuku odcinkowego. Na belkowaniu fragmenty falistego, przerwanego przyczółka z siedzącymi puttami. Całe pole środkowe wypełnione niszą w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, ujętą profilowaną ramą, z figurą św. Józefa z Dzieciątkiem. Nad niszą uskrzydlona główka anielska i dwie kiści winogron. Nastawa flankowana uszami utworzonymi z akantu i wstęgi regencyjnej. W miejscu zwieńczenia płaskorzeźbiona półpostać Boga Ojca pośród obłoków, w glorii promienistej. Struktura polichromowana w kolorze beżowym, z jasnoróżowymi detalami, srebrzonymi trzonami kolumn oraz złoconymi profilami i ornamentyką.

Zarys problematyki artystycznej

Nastawa ołtarzowa przedstawia typ aediculowy, czyli prostej jednokondygnacyjnej struktury, ujętej parą podpór, dźwigających belkowanie. Kolumny o kręconych trzonach stosunkowo często występowały w ołtarzach bocznych powstałych około 1700 roku i w pierwszej połowie XVIII wieku (Grabie, Pcim, Łapanów, Łazany). Podobnie gloria promienista w miejscu zwieńczenia była szczególnie popularna w małej architekturze na przełomie XVII i XVIII wieku oraz w pierwszej połowie XVIII stulecia. Rozwiązanie to, które jako pierwszy w Małopolsce zaproponował Baldassare Fontana w ołtarzach w kościele św. Anny w Krakowie, było potem bardzo często kopiowane przez warsztaty krakowskie (Jerzego Hankisa) i małopolskie. Retabulum dekorowane jest ornamentyką regencyjną o motywie wstęgi, która przeplatana jest z akantem lub samym akantem. Ornament akantowy występował z końcem XVII i początkiem XVIII wieku (ok. 1700), regencyjny zaś w okresie regencji Franciszka Orleańskiego (1715-1723) i później, jakkolwiek z powodzeniem stosowano te motywy w latach trzydziestych i czterdziestych XVIII wieku w dekoracji ołtarzy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Drobne ubytki mechaniczne, spękania struktury, przetarcia polichromii.

Streszczenie

Ołtarz powstał najpewniej w latach 1731-1748, a więc w okresie budowy kościoła w Nowej Białej. Pierwotnie mieścił obrazy św. Józefa i św. Jana Nepomucena, wymienione na przełomie XIX i XX wieku na figurę. Struktura architektoniczna nastawy oraz jej ornamentyka (wstęga regencyjna, akant) odpowiadają czasowi jej powstania.

Bibliografia