Nauczanie Marii

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny północny, w którego zwieńczeniu znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Nauczanie Marii powstał w trzeciej ćwierci XVII wieku (przed 1673) zapewne z fundacji Krystyny Dembian (Dembińskiej), wdowy po Karolu Szembeku – jednym z budowniczych-fundatorów gorenickiej świątyni. Na ten czas należy datować również powstanie omawianej płaskorzeźby.

Opis

Płaskorzeźba w kształcie ośmioboku ujęta profilowaną, złoconą ramką oraz ażurowym obramieniem utworzonym z przeciwstawnie ułożonych wolut wzbogaconych ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. W zwieńczeniu złocony krzyż o trójlistnie zakończonych ramionach ustawiony na niewielkim postumencie wspartym na strukturze z ornamentu małżowinowo-chrząstkowego. W centralnym polu płaskorzeźbione przedstawienie św. Anny w towarzystwie młodzieńczej Marii. Święta ukazana w popiersiu, frontalnie, z głową uniesioną nieznacznie ku górze. Anna została przedstawiona jako dojrzała kobieta ubrana w białą szatę, obszerny, ciemnogranatowy płaszcz ze złotą podszewką oraz żółtą chustę zarzuconą na głowę. Swoją prawą dłoń przyciska do piersi, lewą obejmuje przedstawioną w jasnoróżowej szacie Marię, która czyta z otwartej księgi. Tło jednolicie jasnozielone, postaci polichromowane; partie ornamentu oraz detale szat złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Obiekt został wzmiankowany przez księdza Jana Wiśniewskiego w „Historycznym opisie kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem” oraz w „Katalogu zabytków sztuki w Polsce”. Ołtarz boczny północny, w którym znajduje się omawiana płaskorzeźba posiada cechy wczesnobarokowe, o czym świadczą jego spokojna forma architektoniczna oraz zastosowanie popularnego około połowy XVII wieku ornamentu małżowinowo-chrząstkowego. Powstał w trzeciej ćwierci XVII wieku (przed 1673) zapewne z fundacji Krystyny Dembian (Dembińskiej), wdowy po Karolu Szembeku – jednym z budowniczych-fundatorów gorenickiej świątyni, która przy wsparciu swoich dwóch kolejnych mężów ukończyła budowę murowanego kościoła w Gorenicach. Na ten czas należy datować również powstanie omawianej płaskorzeźby z przedstawieniem św. Anny w zwieńczeniu ołtarza. Mimo, że temat nauczania Marii przez św. Annę nie jest przedstawieniem opartym na przekazie biblijnym ani na apokryfach (żaden z apokryfów traktujących o dzieciństwie Marii nie wspomina bezpośrednio o tym, że św. Anna uczyła Marię czytania lub pisania) pierwsze przykłady pojawienia się tego przedstawienia datuje się na czasy wczesnochrześcijańskie. Są one związane z rozwijającym się kultem św. Anny. W większości przedstawień o tym temacie główną postacią sceny jest właśnie św. Anna, która wskazuje Marii tekst w otwartej księdze: „Ecce Virgo concipiet et pariet Filium / et vocabitur nomen eius Emmanuel”. Stanowi on fragment proroctwa proroka Izajasza: „Oto Panna pocznie i porodzi Syna / i nazwie go imieniem Emmanuel” (Iz 7,14) odnoszący się do przyszłości Marii. Święta Anna, przekazując Marii słowa proroctwa poucza ją o tym, że zostanie matką Zbawiciela i zarazem przygotowuje córkę do jej przyszłej roli w historii Zbawienia.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry, płaskorzeźba prawdopodobnie została poddana konserwacji.

Streszczenie

Wczesnobarokowy ołtarz boczny północny, w którego zwieńczeniu znajduje się omawiana płaskorzeźba powstał w trzeciej ćwierci XVII wieku (przed 1673) zapewne z fundacji Krystyny Dembian (Dembińskiej), wdowy po Karolu Szembeku – jednym z budowniczych-fundatorów gorenickiej świątyni. Na ten czas należy datować również powstanie płaskorzeźby. Temat nauczania Marii przez św. Annę nie jest przedstawieniem opartym na przekazie biblijnym ani na apokryfach. Pierwsze przykłady pojawienia się tego przedstawienia datuje się na czasy wczesnochrześcijańskie. Są one związane z rozwijającym się kultem św. Anny. W większości przedstawień tej sceny główną postacią jest św. Anna, która wskazuje Marii w otwartej księdze fragment proroctwa Izajasza: „Oto Panna pocznie i porodzi Syna / i nazwie go imieniem Emmanuel” (Iz 7,14) odnoszący się do przyszłości Marii. Święta Anna, przekazując Marii słowa proroka poucza ją o tym, że zostanie matką Zbawiciela i zarazem przygotowuje córkę do jej przyszłej roli w historii Zbawienia.

Bibliografia