Ołtarz boczny północny, przytęczowy

Dzieje zabytku

Ołtarz został ufundowany przez Jacka i Elżbietę Kierkorowiczów oraz górników wielickich po 1718 roku. Pierwotnie w polu środkowym znajdował się obraz Matki Boskiej Łaskawej (obecnie jest w kaplicy bocznej). Jego miejsce zastąpił obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, a na zasuwie umieszczono obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej autorstwa Michała Stachowicza z 1809 roku. Obecnie dzieło Stachowicza zastąpiła kopia wykonana przez ojca Emiliana Partykiewicza z 1869 roku. Zamianie uległ również obraz znajdujący się w zwieńczeniu. Pierwotnie było to przedstawienie św. Józefa, a w 1948 roku zastąpiono je obrazem św. Jacka, autorstwa Stefana Chmiela. Z inicjatywy gwardiana o. Franciszka Śliwy ołtarz wraz z obrazami poddano konserwacji w czasie drugiej wojny światowej. W latach 1975-1976 miała miejsce kolejna konserwacja ołtarza. Prace wykonał plastyk Józef Nawałka z Krakowa.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Mensa w formie prostopadłościanu. Antepedium malowane: pośrodku medalion otoczony baldachimem utworzonym z królewskiego płaszcza, spiętego u góry koroną, z chwostami po bokach. W polu scena ukazująca odnalezienie pierścienia św. Kingi w bryle soli. Po bokach medalionu wolutowo zakręcona wić roślinna zakończona wazonami z kwiatami. Całość ukazana na ciemnozielonym tle. Tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki, ustawione na niskim cokoliku, flankowane parą pilastrów z bazami, kanelowanymi trzonami i kapitelami kompozytowymi podtrzymującymi proste belkowanie z trójkątnym przyczółkiem. Zwieńczenie w formie prostopadłościennego postumentu, na którym ustawiony krucyfiks. Drzwiczki w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem nadwieszonym. W polu monogram Marii, gwiazda i wieniec z róż. Nad drzwiczkami, w przyłuczach dwie gałązki róż. Retabulum umieszczone na zdwojonym cokole, flankowane kolumnami, ustawionymi na tle zwielokrotnionych pilastrów podtrzymujących wyłamane belkowanie; na osi kolumn przerwany wolutowy przyczółek. W polu głównym nastawy płytka wnęka, ujęta złoconą i profilowaną ramą w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Pośrodku obraz „Matki Boskiej Nieustającej Pomocy”, a na zasuwie obraz „Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej”. W górnej części ramy złocony kartusz z napisem „MARIA”. Zwieńczenie o delikatnie wklęsłych bokach ujętych spływami wolutowymi i rzędem kampanul, zamknięte łukiem nadwieszonym z profilowanym gzymsem. Nad nim złocona muszla palmetowa ujęta dwoma spływami wolutowymi. U szczytu zwieńczenia, po bokach ustawione dwa wazoniki z kwiatami. W polu zwieńczenia obraz „Św. Jacek” ujęty w ramę o fantazyjnym wykroju. Podpory ustawione na bazach, kapietle kompozytowe, trzony kolumn gładkie, natomiast trzony pilastrów kanelowane. Struktura malowana w kolorze ciemnozielonym, ornamenty i detale złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz powstał po pożarze kościoła (1718), a przed datą jego konsekracji (1721) wraz z pozostałymi ołtarzami znajdującymi się w świątyni. Reprezentuje typ aediculowy - czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerywane belkowanie, ze zwieńczeniem – charakterystyczny dla XVIII wieku. Prawdopodobnie autorem nastawy ołtarzowej byli rzemieślnicy z zakonu oo. franciszkanów. Ołtarze w kościele oo. Franciszkanów w Wieliczce charakteryzują się prostotą i skromnością dekoracji. Zostały wykonane z drewna dębowego, a detale i ornamentyka z miękkiego drewna lipowego. Takie cechy nastaw ołtarzowych regulowało bowiem ustawodawstwo zakonne, które kładło szczególny nacisk na wystrój świątyń franciszkańskich. Statuty z 1629 roku wyraźnie zakazywały złocenia ołtarzy lub obrazów, z wyjątkiem tabernakulum od wewnątrz. Wszystkie sprzęty kościelne miały być niekosztowne i skromne. Szczegółowo określony został materiał, z którego należało budować ołtarze. Na mocy rozporządzenia papieża Urbana VIII „Militantis Ecclesiae” ołtarze i świeczniki w reformackich kościołach miały być wykonane z drzewa orzechowego. Jednak ze względu na brak większej ilości tego materiału w Polsce władze generalne pozwoliły na wykorzystanie drewna dębowego, tak jak w omawianym dziele. Prostotę ołtarza podkreślają również odkrycia ostatniej konserwacji z lat 1992-1993, podczas której wykazano, iż ołtarz nie był pierwotnie polichromowany, lecz występował w naturalnej kolorystyce drewna dębowego. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni.

Streszczenie

Ołtarz boczny Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w klasztorze oo. Reformatów w Wieliczce powstał po pożarze kościoła (1718), a przed datą jego konsekracji (1721) wraz z pozostałymi ołtarzami znajdującymi się w świątyni. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni. Reprezentuje typ aediculowy, czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerywane belkowanie, ze zwieńczeniem, który jest charakterystyczny dla XVIII wieku. Ołtarz ufundowała rodzina Jacka i Elżbiety Kierkowiczów oraz górnicy wieliccy. W polu głównym znajduje się obraz „Matka Boska Nieustającej Pomocy”, na zasuwie obraz „Matka Boska Niepokalanie Poczęta”, a w zwieńczeniu obraz przedstawiający św. Jacka. Na szczególną uwagę zasługuje malowane antepedium wykonane w 1809 roku przez Michała Stachowicza, polskiego malarza i grafika epoki romantyzmu. Ołtarz wykonali rzemieślnicy: Modest Gronalewicz, Beniamin Groński, Faustyn Gawlikowski i Maksym Ptaszkowski zatrudnieni przy odbudowie spalonej świątyni.

Bibliografia