Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz pochodzi z niezachowanej, drewnianej kaplicy Przemienienia Pańskiego, usytuowanej blisko kościoła, poświęconej w 1642 roku. W aktach wizytacji biskupiej z 1748 roku zapisano, że znajduje się w niej jeden ołtarz z obrazem Przemienienia Pańskiego: „In qua est unum altare cum Imagine Transfigurationis [...]”. W kolejnej wizytacji z 1783 roku opisano kaplicę nieco bardziej szczegółowo: „Jest tylko kapliczka niedaleko Kościoła na dawnym Cmentarzu pod tytulem Przemienienia Pańskiego dużo nadpustoszona z kopułką w którey Sygnaturka, z mensą murowaną i obrazem Przemienienia Pańskiego do którego wiele lud ma pobożności”. W tym samym źródle zaznaczono, że stan zachowania kaplicy jest bardzo zły: „Kaplica Przemienienia iuż nie iest zdatna do odprawiania choć nie kiedy Świętych Offiar, a dla samych w Krzyżowe dni Processyi póki do reszty się nie obali zostawia się”. W niedługim czasie kaplicę rozebrano, a ołtarz z obrazem Przemienienia Pańskiego przeniesiono do kościoła św. Jana Chrzciciela. Zapewne miało to miejsce między 1791 a 1828 rokiem. Według inwentarza kościelnego z 1791 roku ołtarza jeszcze nie było w kościele, a odnotowano go dopiero w spisach wyposażenia kościoła z lat: 1828, 1836, 1843 i 1844.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na cokole. Partia cokołu zdobiona prostokątnymi płycinami w złoconych ramach z wicią roślinną w polu. Nastawa ujęta parą kolumn, dźwigających pełne belkowanie z wydatnym gzymsem, wyłamane nad polem głównym, po bokach dodatkowo flankowana uszami wykończonymi ornamentem okuciowym oraz niewielkimi płycinami zakończonymi łukiem nadwieszonym. W polu głównym obraz „Przemienienie Pańskie” ujęty w profilowaną ramę w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, poniżej płycina w kształcie leżącego prostokąta z wicią roślinną w polu; w przyłuczach rozety. Kolumny ustawione na bazach, trzony zdobione trzema podwiązanymi festonami z tkaniny, kapitele kompozytowe. Partia belkowania zdobiona po bokach wiciami roślinnymi, a na środku rautem i cekinami. Zwieńczenie ujęte pilastrami o hermowych trzonach zakończonymi wolutami, dźwigającymi niepełne belkowanie z wydatnym gzymsem oraz przerwanym trójkątnym przyczółkiem, zdobionym trzema trójkątnymi obeliskami. W polu obraz w formie stojącego prostokąta, zbliżonego do kwadratu z przedstawieniem Wizji św. Jana z Kęt. Zwieńczenie ujęte uszami z ornamentem okuciowym oraz płycinami w kształcie wklęsło-wypukłym z uskokami. Fryz dekorowany rautami, ornamentem roślinnym oraz kostkowaniem.
Struktura polichromowana na czerwono, detale, profilowania i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Nastawa ołtarzowa powstała zapewne około daty konsekracji kaplicy Przemienienia Pańskiego, czyli 1642 roku. Potwierdza to również analiza stylistyczna dzieła, które jest charakterystycznym przykładem snycerki tego okresu, ozdobionym szeregiem motywów związanych z ornamentem okuciowym. Tematyka obrazu w polu głównym odnosi się bezpośrednio do wezwania kaplicy. Natomiast ikonografia zwieńczenia przedstawia Wizję św. Jana z Kęt (1390-1473) jednego z najpopularniejszych polskich świętych. Święty Jan Kanty ukończył Wydział Sztuk Akademii Krakowskiej, gdzie następnie wykładał, dlatego też herb uniwersytetu znajduje się w górnej części obrazu. Święcenia kapłańskie otrzymał przed 1421 rokiem. Jego kult rozwinął się zaraz po śmierci, jednak beatyfikacja nastąpiła dopiero 27 września 1680, a kanonizacja 16 lipca 1767 roku. Być może w związku z powyższym obraz mógł zostać umieszczony w nastawie nieco później niż czas powstania całej struktury architektonicznej. Jednakże pierwsze wizerunki Sługi Bożego Jana Kantego powstawały już w XVI wieku, więc jest równie prawdopodobne, iż obraz namalowano jeszcze przed beatyfikacją.

Streszczenie

Nastawa ołtarzowa pochodzi z niezachowanej, drewnianej kaplicy Przemienienia Pańskiego, usytuowanej blisko kościoła. W wizytacji biskupiej z 1748 roku zapisano, że znajduje się w niej jeden ołtarz z obrazem Przemienienia Pańskiego. Ze względu na zły stan zachowania kaplicę w niedługim czasie rozebrano, a samą nastawę, bez mensy ołtarzowej przeniesiono do kościoła św. Jana Chrzciciela. Zapewne miało to miejsce między 1791 a 1828 rokiem. Nastawa ołtarzowa powstała około daty konsekracji kaplicy Przemienienia Pańskiego, czyli 1642 roku. Potwierdza to również analiza stylistyczna dzieła, które jest charakterystycznym przykładem snycerki tego okresu, ozdobionym szeregiem motywów związanych z ornamentem okuciowym. Tematyka obrazu w polu głównym odnosi się bezpośrednio do wezwania kaplicy. Natomiast ikonografia zwieńczenia przedstawia Wizję św. Jana z Kęt (1390-1473) jednego z najpopularniejszych polskich świętych.

Bibliografia