Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz Matki Boskiej z Lourdes pierwotnie znajdował się w kościele św. Norberta w Krakowie. W 1796 roku zakupiła go parafia pw. Matki Boskiej Pocieszenia w Bieńkówce do nowo wybudowanego kościoła: „Ołtarze poboczne dwa, kupiła gromada od Panien Norbertanek przy Wiślnej Bramie w Krakowie za 200 reńskich”. W 1895 roku na ołtarzu umieszczono figurę Matki Boskiej z Lourdes oraz obraz św. Józefa z Dzieciątkiem w zwieńczeniu: „I dwie statuy z aksamitnemi myszami do małych ołtarzy, tj. Serca Pana Jezusa i Najświętszej Maryi panny z Lourdes — ostatnia kupiona przez Ks. Szewczyka, a pierwsza z obydwoma myszami kupiona przez Józefa i Agatę Pająków z Bieńkówki za 150 zł, a druga 100 zł i dano wymalować 2 obrazy do małych ołtarzy w gorze za cenę 50 zł, św. Józefa i św. Barbarę, na który to cel złożył Baltazar Biedrawa z Jachówki 10 zł, a Błażej Rymarczyk z Bieńkówki 6 zł 80 ct”. W kronice parafialnej znajduje się również zapis o zamówieniu nowego obrazu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny do ołtarza bocznego w 1887 roku u malarza Antoniego Stopy w Makowie za 80 zł. Być może obraz znajduje się na zepsutej zasuwie ołtarza lub został całkowicie zastąpiony figurą Matki Bożej z Lourdes w 1895 roku. Rzeźbę tę wykonano w zakładzie Kazimierza Mieczysława Chodzińskiego w Krakowie, w 1895 roku, co zrelacjonował ksiądz Józef Bylica w liście do Prezydium Biskupiego z dnia 22 czerwca 1895 roku: „2 poboczne [ołtarze] w bieżącym miesiącu do porządku przyprowadzone; jeden Serca PJ. a drugi N. Maryi P. z Lourdes. Figury w obydwóch wykonane zostały z prawdziwym gustem w zakładzie artystycznym P. Chodzińskiego w Krakowie i pozyskały też całkowicie uznanie i zadowolenie tak swoich, jak i obcych".
Na początku XXI wieku ołtarz sprofanowali złodzieje, którzy skradli z wyposażenia kościoła kilkanaście figur aniołków, część z nich udało się odzyskać.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, z drewnianą mensą i kamiennym portatylem. Mensa ustawiona na niskim stopniu, na ściance frontowej zdobiona płyciną w kształcie leżącego prostokąta z płaskorzeźbionym monogramem Marii w polu.

Nastawa ołtarzowa ustawiona jest na zdwojonym cokole, ujęta parą ukośnie ustawionych filarów, podtrzymujących przerwane nad osią środkową belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem i ukośnie ustawionym przerwanym, segmentowym przyczółkiem z usadzoną na nim parą aniołków. W polu środkowym znajduje się głęboka, trójboczna wnęka, zamknięta półkoliście, z rzeźbą Matki Boskiej z Lourdes, ujęta prostokątną i profilowaną ramą. Nad polem środkowym umieszczony jest owalny kartusz z monogramem Marii na błękitnym polu, ujęty ornamentyką roślinną. Retabulum flankuje para rzeźb: św. Antoniego Padewskiego po prawej i św. Józefa Dzieciątkiem po lewej stronie, ustawionych na wolutowych cokołach.

Zwieńczenie ma kształt prostokąta stojącego o bokach ujętych spływami wolutowymi i zamknięte jest gzymsem w kształcie łuku nadwieszonego, z ażurową, rocaille’ową dekoracją u szczytu; w polu obraz z przedstawieniem św. Józefa z Dzieciątkiem. Gzyms zdobi rząd stylizowanych palmetek.
Trzony podpór oplatają dwie, splecione gałązki róży, spięte u góry karbowaną wstęgą; kapitele mają formę konsolek w kształcie esownicy i zdobione są ornamentyką stylizowanych akroterionów.

Struktura polichromowana jest w kolorze beżowym, wnęka i pole kartusza w kolorze błękitnym, kapitele i detale w kolorze zielonym, ornamentyka i profilowania złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz Matki Boskiej z Lourdes wraz z drugim ołtarzem bocznym z kościoła w Bieńkówce (Najświętszego Serca Pana Jezusa) mają niezwykłą metrykę pochodzenia. Pierwotnie stanowiły wyposażenie kościoła św. Norberta w Krakowie, założonego około 1635 roku przez Dorotę Kącką, ksienię zwierzyniecką. Na początku XIX wieku decyzją władz austriackich norbertanki musiały opuścić świątynię i kościół św. Norberta przekazano parafii grekokatolickiej. W związku z przejęciem kościoła podjęto decyzję o sprzedaży jego wyposażenia. Transakcja ta jest przykładem powszechnego, wtórnego obrotu dziełami sztuki sakralnej, zakrojonego na szeroką skalę. Niestety rzadko w takich przypadkach wyprzedaży wyposażenia kościelnego udaje się ustalić na podstawie źródeł los poszczególnych zabytków. Szczęśliwie dla kościoła w Bieńkówce w kronice parafialnej pod datą 1796 zapisano: „Ołtarze poboczne dwa, także kupiła gromada od Panien Norbertanek przy Wiślnej Bramie w Krakowie za 200 reńskich”. Niestety nie zachowały się w większości oryginalne figury i obrazy z kompletu ołtarzy. W 1895 roku w zakładzie Kazimierza Mieczysława Chodzińskiego w Krakowie zamówiono nową rzeźbę do ołtarza przedstawiającą Matkę Boską z Lourdes. W tym samym roku zamówiono również obraz do zwieńczenia ołtarza z wizerunkiem św. Józefa. Z kolei w 1887 roku zamówiono obraz Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny u malarza Antoniego Stopy w Makowie za 80 zł. Niestety nie jest znane jego obecne umiejscowienie. Analiza stylistyczna pozwala przypuszczać, że jedynie aniołki usadzone w zwieńczeniu ołtarza pochodzą z jego pierwotnego, rokokowego wystroju.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry; ołtarz odnowiono w 1887 roku..

Streszczenie

Ołtarz Matki Boskiej z Lourdes jest doskonałym przykładem wtórnego obrotu dziełami sztuki sakralnej, o niezwykłej metryce pochodzenia. W 1796 roku ołtarz zakupiono z nieistniejącego już w strukturze kościoła rzymsko-katolickiego kościoła św. Norberta w Krakowie. Ołtarz zdobią nowe rzeźby, m. in. figura Matki Bożej z Lourdes zamówiona w 1895 roku w zakładzie Kazimierza Mieczysława Chodzińskiego w Krakowie, fundacji ks. Szewczyka. Z pierwotnego wystroju zachowały się figurki aniołów w zwieńczeniu ołtarza.

Bibliografia