Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Proboszcz Michał Kamieński (1715-1734) sprawił do kościoła w Gaju ołtarz Matki Boskiej Różańcowej. Retabulum wykonał snycerz Jan Komoniecki w 1718 roku. Za sprawą księdza Józefa Michalca ołtarz został odmalowany i pozłocony. Zlecił on również namalowanie do niego obrazów Matki Boskiej Różańcowej i św. Józefa przez Wojciecha Eljasza około 1873 roku. Retabulum było odnowione w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Wówczas w zwieńczeniu umieszczono obraz Zwiastowania wykonany przez Aleksandrę Adamską-Kuś.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem. Ołtarz sarkofagowy, wybrzuszony w górnej części, zwężający się ku dołowi, na cokole; mensa drewniana. Na frontowej ścianie skrzyni ołtarzowej płycina w formie odwróconego trapezu. Nastawa ustawiona na dwustrefowym cokole, z wyłamanymi dwoma prostopadłościanami, ujęta parą kolumn o kręconych trzonach oplecionych wicią roślinną, dźwigających fragmenty gzymsu wyłamane pod kątem o wklęsłych bokach. Na nich ustawione figury dwóch aniołów. Niemal całe pole główne wypełnione jest wnęką w formie stojącego prostokąta o wklęsłych górnych narożach, z uskokiem, ujętą grubą, profilowaną ramą dekorowaną kwiatami, z obrazem Matki Boskiej Różańcowej. Pod wnęką płycina wypełniona kwiatami. Kondygnacja flankowana uszami utworzonymi z suchego akantu z dwiema parami puttów. Zwieńczenie w formie medalionu z obrazem Zwiastowania ujętego suchym akantem, zakończone cokołem z figurą anioła. Struktura polichromowana w kolorze niebieskim; kolumny, profile i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Retabulum jest w typie aediculowym, a więc jednoosiowej, jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem, ujętej parą podpór, najbardziej popularnym w XVII i XVIII wieku. Charakterystyczne kolumny o kręconych trzonach podtrzymujące elementy belkowania wyłamane pod kątem, są znamienne dla tego rodzaju dzieł z początku XVIII wieku. Wykorzystywane były chociażby w nastawach tworzonych w warsztacie Jerzego Hankisa (Tarnobrzeg). Natomiast niearchitektoniczne zwieńczenie nastawy w formie obrazu ujętego rzeźbionym akantem nawiązuje do tzw. Akanthusaltare. Na terenie Małopolski, w ołtarzach występujących około 1700 roku, pojawiały się one stosunkowo wyjątkowo, jak chociażby w dawnym wyposażeniu kościołów wielickich.
Ołtarz Matki Boskiej Różańcowej został wykonany na wysokim poziomie artystycznym. Jego struktura jest w dużej mierze kształtowana rzeźbiarsko i ornamentalnie. Autor dzieła, Jan Komoniecki, był snycerzem pochodzącym z Żywiecczyzny, który wykonał kilka prac na terenie Małopolski, w tym w Krakowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Delikatne przetarcia i ubytki polichromii.

Streszczenie

Proboszcz Michał Kamieński (1715-1734) sprawił do kościoła w Gaju ołtarz Matki Boskiej Różańcowej. Retabulum wykonał snycerz Jan Komoniecki w 1718 roku. Około 1873 roku umieszczono w nim nowe obrazy. Retabulum jest w typie aediculowym, a więc jednoosiowej, jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem, ujętej parą podpór, najbardziej popularnym w XVII i XVIII wieku. Formalnie nawiązuje do dzieł małopolskich powstających na początku XVIII wieku.

Bibliografia