Kościół św. Wawrzyńca w Grojcu

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Grojec
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Wawrzyńca
Tagi
architektura drewniana kościół drewniany
Identyfikator
DZIELO/14096
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1767 rok
Fundator
Franciszek Jakub Szembek, Anna Potocka
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno, techniki ciesielskie, cegła, techniki murarskie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Parafia w Grojcu wzmiankowana jest po raz pierwszy w spisie świętopietrza z lat 1325-1327. Obecny drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca powstał w centrum wsi w 1767 roku z fundacji Franciszka Jakuba Szembeka i jego żony Anny Potockiej w miejscu poprzedniej świątyni z 1671 roku, wzniesionej staraniem hrabiego Zygmunta Porębskiego. Nową budowlę poświęcił 5 czerwca 1767 biskup Kiełczew Kielczewski, sufragan i kanonik krakowski, prepozyt oświęcimski. Świątynię przebudowano w drugiej połowie XIX wieku i rozbudowano na początku XX wieku.

Opis

Kościół pw. św. Wawrzyńca w Grojcu jest drewnianą budowlą orientowaną, jednonawową z trójbocznie zamkniętym węższym prezbiterium od wschodu i wieżą od zachodu. Prostokątna nawa została wzniesiona na zrąb. Nawę i prezbiterium przykrywa dach siodłowy pokryty blachą cynkowaną. Do prezbiterium od północy przylega murowana zakrystia na rzucie prostokąta nakryta blaszanym dachem pulpitowym, a od południa prostokątny, drewniany aneks pełniący funkcję kaplicy bocznej, o podobnym dachu. Od północy do nawy dostawiono murowaną kaplicę na rzucie prostokąta przylegającą do zakrystii, a od południa niewielką czworoboczną kruchtę. Obie przestrzenie przykryto blaszanym dachem pulpitowym. W kruchcie południowej znajduje się drewniany portal z nadprożem w wykroju w ośli grzbiet. Nad wschodnią częścią nawy usytuowano sygnaturkę w kształcie wielobocznej latarni z krzyżem. Od zachodu do nawy dostawiono czworoboczną, drewnianą wieżę wzniesioną w konstrukcji słupowej, która w połowie nad nawą jest nadwieszona. Jej ściany są pionowe podzielone daszkami na trzy kondygnacje. Nakrywa ją blaszany, namiotowy hełm z latarnią zwieńczoną krzyżem. W przyziemiu wieży urządzono kruchtę. Wnętrze kościoła nakryto stropem z fasetą oddzieloną od ścian gzymsem. W zachodniej części nawy urządzono chór muzyczny zawieszony na dwóch kroksztynach i wsparty na kolumnach. W prezbiterium na ścianie wschodniej znajduje się ołtarz główny, a w nawie przy tęczy dwa ołtarze boczne oraz ambona.

Zarys problematyki artystycznej

Wraz z końcem XVII wieku można mówić o zakończeniu lini rozwojowej kościołów drewnianych wznoszonych w gotyckiej tradycji. Kościół w Grojcu stanowi ciekawy przykład przejścia pomiędzy starymi formami, a nową estetyką baroku. Sprawdzone rozwiązania wyrażają się w układzie przestrzennym, trójbocznym zamknięciem prezbiterium czy też zachowanym detalem, jakim jest np. nadproże wycięte w ośli grzbiet. Z kolei nowa estetyka została zawarta w pionowych ścianach wieży, nowożytnym, hełmie czy też w aranżacji wewnętrza ze stropem z fasetą oraz dekoracyjnym gzymsie. Na uwagę zasługuje też niezwykle okazałe, barokowe wyposażenie, na które składa się ołtarz główny, ołtarze boczne i ambona. Jednocześnie uwidacznia się tutaj praktyka łączenia konstrukcji drewnianej z murowaną, co dokonało się także np. w niedalekich Głębowicach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Kościół wymaga gruntownego remontu. Prace konserwatorskie od 2016 roku prowadzi konserwator Barbara Wantuł. Konserwacji poddano wschodnią ścianę prezbiterium oraz glorię ołtarza głównego i ambonę.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 11-12;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 585-593;
M. Kornecki, Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999, s. 169-194;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 416-417.

Streszczenie

Obecny drewniany kościół pw. św. Wawrzyńca powstał w centrum Grojca w 1767 roku z fundacji Franciszka Jakuba Szembeka w miejscu poprzedniej świątyni z 1671 roku, wzniesionej staraniem hrabiego Zygmunta Porębskiego. Świątynię przebudowano w drugiej połowie XIX wieku i rozbudowano na początku XX wieku. Wraz z budowlą powstało ciekawe, barokowe wyposażenie.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Kościół św. Wawrzyńca w Grojcu", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-wawrzynca-w-grojcu

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności