Feretron z Matką Boską Różańcową i Matka Boską Niepokalaną

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Grojec
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Wawrzyńca
Miejsce przechowywania
kaplica przy północnej ścianie nawy
Identyfikator
DZIELO/13562
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza połowa XIX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
olej na płótnie, techniki snycerskie, polichromowanie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Feretron sprawiono w pierwszej połowie XIX wieku dla uświetnienia procesji parafialnych.

Opis

Feretron uzyskał kształt stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym, w który wprawiono dwustronnie malowany obraz ujęty w złocone pierwotnie ramy dekorowane ornamentem palmetowym. Ramy otacza ażurowa, płaskorzeźbiona i złocona stylizowana wić akantowa. Obramienie przymocowane jest do bladoniebieskiej podstawy w kształcie leżącego, profilowanego graniastosłupa przeprutego dwoma kwadratowymi otworami przeznaczonymi na zakładanie drążków procesyjnych z metalowymi uchwytami po bokach. Na awersie wyobrażono Matkę Boską Różańcową otoczoną owalnymi medalionami ilustrującymi tajemnice różańcowe. W centrum kompozycji ukazano stojącą postać Madonny z Dzieciątkiem z koronującymi ją dwoma aniołami. Maria ujęta została frontalnie z głową widoczną w trzech czwartych lekko pochyloną w prawo. Na lewym przedramieniu trzyma małego Jezusa, którego podtrzymuje prawą ręką. Matka Boska ma owalną twarz o jasnej karnacji, rumianych policzka, wydatnym nosie i ustach. Stoi na półksiężycu opartym o glob. Pod jej stopami widoczny jest deptany wąż. Trzymane przez nią Dzieciątko ujęte zostało w trzech czwartych w lewo. Jezus prawą rączką błogosławi a lewą wskazuje na matkę. Ma owalną twarz o jasnej karnacji z rumianymi policzkami, wydatnym nosem i ustami, okoloną krótkimi włosami. Zarówno postać Marii, jak i Dzieciątka okrywa złocona i srebrzona wotywna, tekturowa sukienka. Na głowę Marii dwóch aniołów widocznych po obu jej stronach nakłada koronę, osłoniętą złoconą koroną wotywną. Obie postaci okrywają srebrzone i złocone tekturowe sukienki wotywne odsłaniające tylko twarze o jasnej karnacji, wydatnym nosie i ustach, otoczone jasnobrązowymi włosami i trzymane w rękach lilie. Pod szyją Marii do sukienki przymocowano sznur korali z krzyżykiem. Wokół centralnych postaci w niewielkich, owalnych medalionach rozmieszczono przedstawienia ilustrujące piętnaście tajemnic różańcowych. Każda z nich oparta jest o kilkuosobową kompozycję, której towarzyszy podpis. Idąc od góry w lewo namalowano: Zwiastowanie Marii, Nawiedzenie św. Elżbiety, Boże Narodzenie, Ofiarowanie w świątyni, Znalezienie w świątyni, Modlitwa w Ogrójcu, Biczowanie, Cierniem ukoronowanie, Niesienie krzyża, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowzięcie Marii, Ukoronowanie Marii w niebie. Narrację tajemnic rozdziela u góry wiszący na paciorkach różańca złocisty krzyżyk. Na rewersie przedstawiono Matkę Boską Niepokalanie Poczętą. W centrum kompozycji ukazano stojącą frontalnie na globie Madonnę depczącą węża. W odsuniętej od ciała prawej ręce trzyma lilię, lewą zaś przyciska do piersi. Maria ma owalną twarz o jasnej karnacji, rumiane policzki, szeroko otwarte oczy ze spojrzeniem skierowanym przed siebie, wydatny nos i usta. Jej głowę okalają jasnobrązowe włosy spływające na ramiona. Postać Madonny przykrywa tekturowa, złocona i srebrzona sukienka wotywna. Wokół zaś głowy widoczne są złocone promienie i gwiazdki. Madonnie przedstawionej na jasnoochrowych, rozjaśnionych obłokach towarzyszą cztery pary uskrzydlonych główek anielskich ustawionych po obu jej stronach. Po obu stronach globu główki są pojedyncze. Twarze aniołków mają jasne karnacje, pucułowate i rumiane policzki. Ich głowy otaczają krótkie, jasne włosy.

Zarys problematyki artystycznej

Malarz tworzący oba obrazy do feretronu w Grojcu bez wątpienia skorzystał z popularnych wzorów graficznych. Był nim zapewne ten sam artysta, który wykonał w połowie XIX wieku obraz Matki Boskiej Różańcowej otoczonej scenami ilustrującymi tajemnice różańcowe. O ile w Jawiszowicach tajemnice Różańca św. otaczają wizerunek Matki Boskiej Pompejańskiej, w przypadku Grojca malarz wykorzystał wizerunek Assunty. Tajemnice różańcowe okalające centralne przedstawienie o tematyce maryjnej odnajdujemy między innymi w dekoracjach stropu drewnianego kościoła św. Andrzeja Apostoła w Osieku z 1881 roku, autorstwa malarza Śmiłowskiego z Oświęcimia lub na podobnej dekoracji na stropie w kościele św. Mikołaja w Polance Wielkiej. Z kolei wizerunek Niepokalanej wpisuje się w długą tradycję ikonograficzną wyrosłą z kultu tej prawdy wiary, propagowanej już od czasów biskupa krakowskiego Jana Konarskiego, który ustanowił dla rozległej diecezji krakowskiej w początkach XVI wieku święto Niepokalanego Poczęcia. Intensyfikacja tego kultu nastąpiła po ogłoszeniu przez papieża Piusa IX dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP 8 grudnia 1854 roku. Wpływ na popularność tej prawdy miały także objawienia maryjne w Lourdes w 1858 roku. Kompozycja obrazu z feretronu w Grojcu wywodzi się z rozwiązań barokowych, stąd też można dostrzec wpływ wzorów graficznych z przedstawieniem Niepokalanego Poczęcia z tradycyjnymi atrybutami lilii, księżyca wspartego o glob opleciony przez węża z jabłkiem rajskim w paszczy i gołębicą Ducha Świętego unoszącą się nad Madonną w przedstawieniach np. autorstwa Gottfrieda Bernharda Göza, Johanna Baptista i Josefa Sebastiana Klauberów "Matka Boska Immaculata" z drugiej ćwierci XVIII wieku, Jakuba Labingera "Matka Boska Immaculata", czy też w kompozycji obrazu "Matka Boska Immaculata" z czwartej ćwierci XVIII wieku w kościele św. Mikołaja w Krakowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zły. Obiekt wymaga konserwacji. Widoczne są przetarcia warstwy malarskiej, ubytki polichromii, wtórne przemalowania.

Literatura

A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 8;
Z. Michalczyk, W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku, Warszawa 2016, s. 524, il. 110a i 110b, s. 733, il. 356j.

Streszczenie

Feretron sprawiono w pierwszej połowie XIX wieku dla uświetnienia procesji parafialnych. Malarz, który wykonał oba obrazy z przedstawieniem Matki Boskiej Różańcowej i Niepokalanej jest zapewne także twórcą obrazu Matki Boskiej Różańcowej otoczonej tajemnicami różańcowymi z połowu XIX wieku w Jawiszowicach.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Feretron z Matką Boską Różańcową i Matka Boską Niepokalaną", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/feretron-z-matka-boska-rozancowa-i-matka-boska-niepokalana

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności