Kościół św. Jakuba Apostoła

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Czarny Dunajec
Miejscowość
Piekielnik
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Św. Jakuba Apostoła
Tagi
architektura XIX wieku styl neogotycki
Identyfikator
DZIELO/14453
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1878 rok
Technika i materiał
cegła, murowanie, tynkowanie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół w Piekielniku został wzniesiony w 1749 roku z fundacji Jakuba Oskwarka, Zofii Piekielnickiej i Tomasza Dziurczaka. Był to budynek murowany, jednonawowy z węższym prezbiterium, od zachodu miał drewnianą dzwonnicę oraz posiadał organy przeniesione z innego kościoła. Świątynia pierwotnie była filią parafii w Orawce. W 1787 roku na podstawie zarządzenia cesarza Józefa II erygowano na Orawie kilka parafii, w tym w Piekielniku. W aktach wizytacji z 1794 roku biskupa Jana de Rev wymieniono w tej świątyni trzy ołtarze, w tym jeden nowy (boczny św. Anny) i dwa dawne (główny św. Jakuba i boczny Trójcy Świętej). W aktach wizytacji Józefa Belika z 1833 roku nie opisano już retabulum Trójcy Świętej, natomiast wspomniano kilka dawnych figur i obrazów. Budynek świątyni został rozebrany w czasie budowy nowej w latach 1878-1880. Obecny kościół pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła powstał w 1878 roku staraniem proboszcza Józefa Szmolko (Smolko). Świątynię wzniesiono za sumę 18 tysięcy złotych reńskich, które ksiądz otrzymał na wniosek od państwowego austro-węgierskiego Funduszu Religijnego. Do nowo wybudowanego kościoła przeniesiono część dawnego wyposażenia. W latach 1882-1884 proboszcz sprawił dwa nowe ołtarze – główny i boczny Matki Boskiej Różańcowej. Świątynia była konsekrowana w 1887 roku. W inwentarzu kościoła z 1937 roku opracowanego przez księdza Antoniego Burdę wymieniono pięć ołtarzy, organy, trzy konfesjonały, ambonę, stacje drogi krzyżowej, dwa feretrony i cztery figury. W 1990 roku świątynię odnowiono z inicjatywy proboszcza Stanisław Krupy. Wówczas Jacek i Mieczysław Żubrowscy wykonali neobarokową polichromię wnętrza.



Opis

Kościół murowany, tynkowany, orientowany, jednonawowy, na kamiennym podmurowaniu. Prezbiterium jednoprzęsłowe, na planie prostokąta, zamknięte prostą ścianą, od północy prostokątna zakrystia. Nawa główna szersza od prezbiterium, trójprzęsłowa, na rzucie prostokąta, od południa przylega prostokątna kruchta, od zachodu prostokątny przedsionek z wieżą na planie kwadratu o ściętych narożach. Prezbiterium i nawa nakryte sklepieniem krzyżowym wspartym na zdwojonych filarach o kanelowanych trzonach, wydzielających przęsła. Otwór tęczowy w formie półkolistej arkady wspartej na filarach. W zachodniej części wnętrza kościoła parapet chóru muzycznego oparty na dwóch kolumnach. Na osi, pod chórem wejście do przedsionka, na ścianie południowej, w drugim przęśle, wejście do kruchty. Fasada trójosiowa, z wyodrębnionym środkowym wykuszem, osie wydzielone lizenami, zamknięte uproszczonym fryzem arkadkowym. Na osi środkowej dwukondygnacyjny portal wejściowy, w pierwszej kondygnacji flankowany dwiema parami kolumn podtrzymujących trójspadowy daszek, w drugiej czterema słupami podtrzymującymi trójkątny szczyt nakryty daszkiem dwuspadowym, w dolnej partii dekorowany arkadkami, w górnej krzyż. W polu dwuskrzydłowe drzwi wejściowe z nadświetlem w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, ujęte profilowanym obramieniem. Na osi środkowej, nad portalem okulus, na osiach bocznych, w dolnej partii wąskie okna. Wieża smukła, na zdwojonym cokole, zamknięta wyłamanym trójkątnie gzymsem, nakryta dachem wieżowym zakończonym kulą z krzyżem; na każdej ściance otwory dzwonne w formie wydłużonego stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Elewacje gładkie, tynkowane, z podziałami, utworzonymi przez uproszczone pilastry, zakończone fryzem arkadkowym. Na każdej osi duże okno w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Nad wejściem do kruchty południowej wnęka w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, z obrazem św. Jakuba. Nawa główna, prezbiterium i kruchta boczna nakryte dachami dwuspadowymi. W dwóch trzecich długości dachu ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę nakryta dachem wieżowym.


Zarys problematyki artystycznej

Dyspozycja przestrzenna jednonawowego kościoła w Piekielniku, o prezbiterium węższym od nawy i wieżowej fasadzie jest typowa dla świątyń powstających w tym czasie na terenie całej Galicji. Elementy takie jak fryz arkadkowy elewacji, smukła, wieloboczna, strzelista wieża czy podziały wnętrza nakrytego sklepieniem krzyżowym pozwalają szukać źródeł ich inspiracji w architekturze neogotyckiej, jakkolwiek zastosowanej w bardzo uproszczonej formie.

Streszczenie

Pierwszy kościół w Piekielniku został wzniesiony w 1749 roku z fundacji Jakuba Oskwarka, Zofii Piekielnickiej i Tomasza Dziurczaka. Obecny, pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła powstał w 1878 roku staraniem proboszcza Józefa Szmolko (Smolko). Świątynię wzniesiono za sumę 18 tysięcy złotych reńskich, które ksiądz otrzymał na wniosek od państwowego austro-węgierskiego Funduszu Religijnego. Dyspozycja przestrzenna jednonawowego kościoła w Piekielniku, o węższym prezbiterium i wieżowej fasadzie jest typowa dla świątyń powstających w tym czasie na terenie całej Galicji. Niektóre elementy konstrukcji tej budowli i jej dekoracji pozwalają szukać źródeł inspiracji w architekturze neogotyckiej.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Skorupa Andrzej, "Kościoły polskiej Orawy", Kraków 1997
Trajdos Tadeusz, "Piekielnik w epoce „starego kościoła”" , [w:] "Piekielnik na Orawie... niemal od zarania dziejów" , red.Hopciaś Zygmunt , Kraków 2019 , s. 7-54
"Inwentarz kościoła w Piekielniku ks. Antoniego Burdy (1937)" , [w:] "Piekielnik na Orawie... niemal od zarania dziejów" , red.Hopciaś Zygmunt , Kraków 2019 , s. 99-107
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Kościół św. Jakuba Apostoła", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-jakuba-apostola

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności