Kościół Opieki Najświętszej Marii Panny

Dzieje zabytku

Obecnie istniejący kościół w Zabierzowie Bocheńskim jest drugą świątynią stojącą w tym miejscu. W 1742 roku, staraniem księdza Stanisława Cetnarskiego – proboszcza w pobliskich Wawrzeńczycach – w Zabierzowie, najdalej na południe wysuniętym przysiółku parafii, wzniesiono niewielką, drewnianą świątynię. Jak zapisano w „Liber memorabilium” zabierzowskiej parafii była to „poważna, choć uboga świątynia z drzewa sosnowego zbudowana, wraz z dzwonnicą i mieszkaniem dla kapelana”. Świątynię konsekrował kardynał Jan Aleksander Lipski. Otrzymała ona wezwanie Miłosierdzia Bożego i Opieki Najświętszej Marii Pany i pełniła rolę kościoła filialnego wobec parafii w Wawrzeńczycach. Wybudowanie w Zabierzowie świątyni miało ułatwić ludności mieszkającej na południe od Wisły uczestnictwo w życiu religijnym. Do tej pory było to utrudnione nie tylko przez znaczną odległość do kościoła w Wawrzeńczycach, ale także przez częste wylewy nieuregulowanej wówczas Wisły. Parafię w Zabierzowie Bocheńskim erygowano w 1780 roku, wydzielając ją z terenu parafii św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach. Pierwszym proboszczem został ksiądz Jan Słomski. Pod koniec XIX wieku drewniana świątynia przestała odpowiadać potrzebom parafii, wobec czego powzięto decyzję o budowie większego, tym razem murowanego kościoła. We wspomnianej „Liber memorabilium” odnotowano, że stary drewniany kościół „pomimo dość dobrego stanu” podczas publicznej licytacji „nie bez zgorszenia parafian” sprzedano żydom, którzy z zakupionego materiału wznieśli w Niepołomicach dom. Nową świątynię wybudowano w latach 1878-1881 za czasów probostwa księdza Klemensa Radwańskiego. 23 czerwca 1888 konsekracji dokonał biskup krakowski Albin Dunajewski. Otrzymała ona skrócone w stosunku do poprzedniej świątyni wezwanie Opieki Najświętszej Panny Marii. W archiwum parafialnym w Zabierzowie Bocheńskim zachowały się projekty kościoła sygnowane przez polskiego architekta Józefa Braunseisa i opatrzone datą 1876. W tym czasie świątynia była wyposażona w ołtarz główny oraz być może także trzy ołtarze boczne dedykowane Matce Boskiej, Chrystusowi i św. Franciszkowi, które wymieniono w kronice parafialnej w latach 1909, 1910 i 1928. W 1914 roku wystrój świątyni wzbogacił się o kamienną chrzcielnicę. Jak podaje Tomasz Szybisty, w okresie międzywojennym podjęto kroki zmierzające do gruntowego odnowienia budowli, która wówczas znajdowała się w złym stanie technicznym. Pracami, które rozpoczęto w 1933 roku kierowali Tadeusz Hojarski z Bochni, Franciszek Kuczera i Jan Stobiecki z Krakowa. W ramach prowadzonego remontu wzmocniono fundamenty i zdjęto strop w nawie głównej, który zastąpiono obecnie istniejącym sklepieniem. W kolejnych latach powstały witraże autorstwa Maksymiliana Romańczyka (1937-1938), które umieszczono w powiększonych w toku prac remontowych oknach oraz wzniesiono przybudówki po obu stronach wieży kościoła. W latach powojennych otynkowano elewacje świątyni (1947-1948) i odnowiono ołtarze (1949). Polichromię wnętrza w latach 1953-1954 wykonał krakowski artysta Stanisław Skwarczyński. Kolejne prace remontowe w zabierzowskiej świątyni przypadły na początek lat osiemdziesiątych, kiedy to ponownie odnowiono elewacje kościoła oraz zamontowano dodatkowe przeszklenia okien. W 1989 roku w południowym ramieniu transeptu ustawiono ołtarz boczny z obrazem „Jezu Ufam Tobie”, a dwa lata później po przeciwległej stronie transeptu umieszczono figurę Chrystusa Ukrzyżowanego, wykorzystując w jej aranżacji elementy rokokowego ołtarza pochodzącego zapewne z pierwszego, drewnianego kościoła w Zabierzowie Bocheńskim. W 1999 roku firma Wiesławy i Wiesława Odrońców z Żegociny odnowiła polichromię wnętrza, dopełniając ją o nowe kompozycje.

Opis

Kościół na planie krzyża łacińskiego, jednonawowy, pięcioprzęsłowy, z transeptem i jednoprzęsłowym prezbiterium zakończonym wielobocznie. Ramiona transeptu jednoprzęsłowe, o wysokości nawy, zamknięte prostymi ścianami. W narożnikach pomiędzy prezbiterium i ramionami transeptu dwa prostokątne aneksy mieszczące zakrystię i skarbiec. Prezbiterium i ramiona transeptu oddzielone od nawy wydatnymi półfilarami przechodzącymi bezpośrednio w gurty sklepienne. Prezbiterium od absydy oddziela arkada tęczowa wsparta na dostawionych do węgarów kolumnach kompozytowych. Sklepienie nad skrzyżowaniem naw krzyżowe, nad pozostałymi przęsłami nawy kolebkowe o przekroju koszowym, nad ramionami transeptu krzyżowe (ostrołukowe), w absydzie ćwierćsferyczne z lunetami. Otwory okienne prostokątne, zamknięte półkoliście, rozglifione do wewnątrz; trzy pary w nawie, dwa na ścianach zamykających ramiona transeptu. Ponad oknami w transepcie dodatkowo po jednym okrągłym oknie wypełnionym rozetą. W prezbiterium okna w kształcie wydłużonego prostokąta o smukłych proporcjach zamkniętego półkoliście, pomiędzy nimi para regularnie rozmieszczonych okien owalnych. W zachodnim przęśle nawy murowany trójprzęsłowy chór muzyczny wsparty na parze ośmiobocznych filarów z cokołami, a pod ścianami na parze półfilarów. Balustrada o prostej dekoracji płycinowej. Podniebie chóru podzielone belkami na trzy kasetony, pośrodku których kwadratowe płyciny. Fasada kościoła dwukondygnacyjna, trójosiowa przechodząca w czworoboczną wieżę. Ściany rozczłonkowane lizenami, kondygnacje oddzielone profilowanym gzymsem. W części środkowej wejście zamknięte łukiem półkolistym, z dwuspadowym drewnianym daszkiem, wyżej prostokątne okno zamknięte półkoliście. W polach bocznych mniejsze, prostokątne okna zamknięte półkoliście. Wieża o narożach ujętych lizenami, podtrzymującymi gzyms, nakryta ozdobnym zwieńczeniem z czterema wieżyczkami w narożach, pomiędzy którymi trójkątne szczyciki nad oknami i ostrosłupowy hełm zakończony krzyżem. Ściany boczne nawy i transeptu ujęte uskokowymi przyporami. Ściany zamykające ramiona transeptu podzielone na dwie strefy, z których dolna ujęta lizenami, górna wypełniona oknem w ozdobnym obramieniu. Dachy dwuspadowe, kryte dachówką. Na skrzyżowaniu naw wieloboczna, drewniana wieżyczka na sygnaturkę nakryta ostrosłupowym hełmem pokrytym blachą.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Zabierzowie Bocheńskim to niewielkich rozmiarów świątynia wybudowana w stylu historyzmu. Autor projektu, Józef Braunseis był urodzonym w Nowym Sączu, a wykształconym i działającym głównie we Lwowie polskim architektem tworzącym budynki w różnych kostiumach stylowych od neromanizmu, przez neogotyk, neorenesans i neobarok po modernizm. Jego realizacje znajdują się głównie we Lwowie (np. północny budynek kapituły katedralnej i dzwonnica w kompleksie św. Jura, dzwonnica zespołu klasztornego Dominikanów, budynki Wydziału Medycznego Uniwersytetu Lwowskiego). W obecnych granicach Polski znajduje się neoromański kościół Przemienienia Pańskiego w Sanoku wzniesiony według projektu Braunseisa w 1887 roku. Najcenniejszym elementem wyposażenia zabierzowskiej świątyni jest umieszczony w ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowany na 1620 rok, odnowiony w 1997 roku. W południowym ramieniu transeptu znajduje się ołtarz boczny mieszczący obraz Chrystusa Miłosiernego z 1989 roku, natomiast w północnym ramieniu transeptu umieszczono współczesną figurę ukrzyżowanego Chrystusa, którą wkomponowano w odrestaurowane elementy dawnego ołtarza głównego. Obraz przedstawiający Matkę Boską Częstochowską, umieszczony obok krzyża, pochodzi z końca XIX wieku. Zespół witraży wypełniający okna naw oraz prezbiterium kościoła w Zabierzowie Bocheńskim został wykonany w krakowskim Zakładzie Witrażów i Oszkleń Artystycznych Maksymiliana Romańczyka w latach 1937-1938. Malowane na płótnie stacje drogi krzyżowej powstały w 1995 roku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Obecnie istniejący kościół w Zabierzowie Bocheńskim jest drugą świątynią stojącą w tym miejscu. Wybudowano ją w miejscu wcześniejszej, drewnianej budowli wzniesionej w 1742 roku. Budowa murowanego kościoła trwała w latach 1878-1881. Wzniesiono ją według projektu Józefa Braunseisa – polskiego architekta działającego głównie we Lwowie. 23 czerwca 1888 konsekracji dokonał biskup krakowski Albin Dunajewski. Obecny kościół w Zabierzowie Bocheńskim to niewielkich rozmiarów świątynia wybudowana w stylu historyzmu. Autor projektu, Józef Braunseis projektował budynki w różnych kostiumach stylowych od neromanizmu, przez neogotyk, neorenesans i neobarok po modernizm. Najcenniejszym elementem wyposażenia omawianej świątyni jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem datowany na 1620 rok umieszczony w ołtarzu głównym. W południowym ramieniu transeptu znajduje się ołtarz boczny mieszczący obraz Chrystusa Miłosiernego z 1989 roku, natomiast w północnym ramieniu transeptu umieszczono współczesną figurę ukrzyżowanego Chrystusa, którą wkomponowano w odrestaurowane elementy dawnego ołtarza głównego. Obraz przedstawiający Matkę Boską Częstochowską, umieszczony obok krzyża, pochodzi z końca XIX wieku. Zespół witraży wypełniający okna kościoła w Zabierzowie Bocheńskim został wykonany w krakowskim Zakładzie Witrażów i Oszkleń Artystycznych Maksymiliana Romańczyka w latach 1937-1938. Malowane na płótnie stacje drogi krzyżowej powstały w 1995 roku.

Bibliografia