Chrzcielnica

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Wieliczka
Miejscowość
Grabie
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Tagi
maswerk późny gotyk
Miejsce przechowywania
kościół
Identyfikator
DZIELO/01588
Kategoria
chrzcielnica
Czas powstania
chrzcielnica: druga połowa XV wieku; pokrywa: XVIII wiek
Technika i materiał
kamień, techniki kamieniarskie; metal, techniki złotnicze; drewno, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, pozłacanie, posrebrzanie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Chrzcielnica powstała w drugiej połowie XV wieku. Stanowiła element wyposażenie poprzedniego, gotyckiego kościoła z 1425 roku, który dawniej znajdował się w Grabiu. Wymieniono ją w aktach wizytacji z 1619, 1629, 1665 i 1728 roku. Została przeniesiona do nowej świątyni wybudowanej w 1742 roku i była wspomniana w aktach wizytacji tego kościoła z 1747 roku. W 1844 roku podczas renowacji kościoła odmalowano chrzcielnicę, a w 1907 roku odzłocono „koronę na chrzcielnicy” (pokrywę). Dzieło przeszło kompleksową konserwację w 2007 roku.

Opis

Kamienna chrzcielnica stoi na niewysokiej, kamiennej podstawie na planie koła. Jej stopa jest na planie ośmioboku, u dołu z pionowo ściętym cokołem i zwęża się stożkowato ku górze. Nodus jest spłaszczony, ośmioboczny. Czara ośmioboczna, dwustrefowa, u dołu zaokrąglona, u góry prosto ścięta, nadwieszona, w górnej strefie pola dekorowane są motywem trójlistnego maswerku. Wewnątrz czary znajduje się metalowa misa. Drewniana pokrywa przyjmuje kształt korony zamkniętej sześcioma kabłąkami z kulą i krzyżem umieszczonymi na szczycie. Polichromowana w kolorach zielonym i czerwonym, wewnątrz na niebiesko, obręcz korony i kula posrebrzane, detale i brzegi pozłacane.

Zarys problematyki artystycznej

Najliczniejszą grupę zachowanych średniowiecznych chrzcielnic kamiennych stanowią zabytki późnogotyckie, a mianowicie z drugiej połowy XV i XVI wieku. Chrzcielnice z tego okresu przyjmowały często formę kielichową bądź cylindryczną, a ich dekoracja skupiała się wokół motywów ornamentalnych. Często występowały na nich herby, inskrypcje i daty, czasem zabytki były również opatrzone znakami kamieniarskimi.
Chrzcielnica z Grabia posiada typową dla okresu, w którym powstała formę kielicha na planie ośmioboku, o czarze ze stosunkowo skromną dekoracją złożoną wyłącznie z prostych maswerków. Podobne dzieła o takiej dekoracji znajdują się również w kościele w Łapanowie oraz w kościele Klarysek w Starym Sączu. Inne tego rodzaju zabytki z terenu Małopolski posiadają znacznie bogatsze zdobienia. W źródłach można znaleźć informację, że w XIX wieku chrzcielnica była odmalowana, co świadczy o tym, że pokrywała ją wcześniej polichromia, nie wiadomo jednak czy była to pierwotna czy wtórna (historyczna) kreacja. Chrzcielnice z tego czasu bardzo często były polichromowane, zwłaszcza w partiach dekoracji, o czym świadczą zachowane do dziś relikty malatury na wielu zabytkach.
Chrzcielnice posiadały pokrywy, które chroniły wodę przez zanieczyszczeniem, jak i przed profanacją (np. czarami). Pokrywa omawianego dzieła ma formę późnobarokową, została dodana najpewniej po przeniesieniu chrzcielnicy do nowego kościoła.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Kompleksowa konserwacja chrzcielnicy miała miejsce w 2007 roku.

Streszczenie

Chrzcielnica powstała w drugiej połowie XV wieku. Stanowiła element wyposażenia poprzedniego, gotyckiego kościoła z 1425 roku, który dawniej znajdował się w Grabiu. Została przeniesiona do nowej świątyni wybudowanej w 1742 roku, gdzie znajduje się do dziś. Chrzcielnica z Grabia posiada typową dla okresu, w którym powstała formę kielicha na planie ośmioboku, o czarze ze stosunkowo skromną dekoracją złożoną wyłącznie z prostych maswerków. Podobne dzieła o takiej dekoracji znajdują się również w kościele w Łapanowie oraz w kościele Klarysek w Starym Sączu.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Krasnowolski Bogusław, "Brzegi i Grabie. Małe ojczyzny" , [w:] "Brzegi i Grabie pod Niepołomicami. Historia, zwyczaje, pisarstwo, dzieje jednej rodzimy" , red.Żyznowski Wiesław , Siercza 2007 , s. 17-155
Kuczyńska Jadwiga, "Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce. Katalog", Lublin 1984

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatuum: Pacanoviensis, Kijensis, Sokoliensis, Androwiensis, Wrocimoviensis, Proszoviensis, Vitoviensis et Bythomiensis, ad archidiaconatum Cracoviensem pertinentium in anno 1618 factae.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatuum: Wielicensis, Proszoviensis, Lipnicensis et Skalensis per R. D. Joannem Foxium, archidiaconum Cracoviensem ex commissione R. D. Andreae Lipski, episcopi Cracoviensis in a. D. 1628 - 1629 factae.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis per me Alexandrum Mathiam Rudzki Commissarium ad hoc nunus in dusbus decanatibus Lipnicensis et Voynicensis

Autor: Aleksander Maciej Rudzki

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis decanatus Proszoviensis et Vitoviensis vigore instrumenti delegationis a R. D. Andrea Stanislao Kostka in Załuskie Załuski, episcopo Cracoviensi, duce Severiae - emanati in persona R. D. Mathiae Josephi a Łubna Łubiński, canonici cathedralis et consistorii generalis Cracoviensis iudicis surrogati, praepositi Ressoviensis a. D. 1747 factae
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio archidiaconatus Cracoviensis (Decanatus: Skalensis - 1727; Vitoviensis - 1727; Prossoviensis - 1728; Novi Montis - 1728; Scawinensis - 1729; Xsiążnensis - 1731; Woynicensis - 1731; Zatoriensis - 1729; Lipnicensis - 1730; Dobczycensis - 1730; Andreoviensis - 1731; Żyvecensis - 1732; Oswiemensis - 1732; Wielicensis - 1741; postea sequntur inventaria ecclesiarum decanatus Dobczycensis, Woynicensis, Andreoviensis) per R.D. Michaelem de Magna Kunice Kunicki, episcopum Arsiacensem, suffraganeum et archidiaconum Cracoviensem annis 1727 - 1741 peracta

Autor: Michał Kunicki

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Chrzcielnica", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/chrzcielnica-8

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności