Polichromia ścienna w kaplicy bocznej

Dzieje zabytku

Polichromie kościoła powstały na początku XVII wieku, po wybudowaniu świątyni (1604), jednakże odkryto je dopiero w 1936 roku podczas prac remontowych. Całość odsłonięto w trakcie prac konserwatorskich w 1948 roku. Polichromie odnotowano w aktach wizytacji biskupiej z 1783 roku, jako „malowania po kościele stare i brzydkie”.

Opis

Polichromia ścienna pokrywa całą powierzchnię kaplicy, podczas prac konserwatorskich została odsłonięta powyżej jednej piątej wysokości ściany. Na łuku arkady prowadzącej do kaplicy umieszczono arma Christi. Od dołu, po lewej stronie wejścia: skrzyżowane panoplia (miecz i chorągiew) z podwiązanym na czerwonej wstędze z kokardami popiersiem mężczyzny (św. Pawła?), powyżej piejący kogut. Następnie skrzyżowane topór i włócznia, połączone taką samą wstęgą z kolejnymi arma Christi: skrzyżowanymi drabiną i gąbką z octem na długim drzewcu. Dalej ukazana została kolumna biczowania na tle dwu skrzyżowanych biczy. Powyżej, na środku łuku arkady widnieje chusta św. Weroniki z twarzą Chrystusa. Za nią dzban z misą i ręcznikiem. Kolejne symbole połączone są czerwoną wstęgą z kokardkami. Są to kolejno od góry: suknia i kości do gry, młotek i obcęgi, kije oraz głowa Judasza, u którego szyi zawieszona jest sakiewka z pieniędzmi.

Ściana wschodnia kaplicy: ołtarz św. Anny flankuje zawieszona czerwona kotara u góry podtrzymywana po bokach przez dwa anioły i opadająca długimi zwisami, aż do dołu. Powyżej w kwaterze obwiedzionej czerwoną linią znajdują się postacie dwóch świętych: po lewej św. Dominika z pastorałem i kadzielnicą w dłoniach oraz psem u stóp, natomiast po prawej św. Jacka z księgą w lewej dłoni i monstrancją w prawej. Postacie opisane są napisami „S(ANCTUS) DOMINICVS” i „S(ANCTUS) HIACINTHVS”.

Ściana południowa kaplicy podzielona jest na trzy strefy. W pierwszej od dołu w ramie w kształcie leżącego prostokąta umieszony jest zacheuszek na czerwonym tle flankowany białą, podwieszoną kotarą. W strefie drugiej po lewej stronie ukazany jest św. Jan Chrzciciel ubrany w czerwony płaszcz, u góry opisany: „S(ANCTUS) IOANNES BAPTISTA”, natomiast po prawej św. Idzi z łanią i strzałą w prawej dłoni. Nad nim umieszczony jest napis „S(ANCTUS) AEGIDVS”. Portal okienny ozdabia ornament kartuszowo-zawijany z elementami okuć. W trzeciej strefie widoczne są obłoki, a pozostała część sceny jest niewidoczna.

Ściana zachodnia została podzielona na dwie strefy. W dolnej umieszony jest zacheuszek na czerwonym tle, flankowany białą kotarą, podwieszoną w narożach. W górnej strefie, po lewej stronie widoczny jest nagi mężczyzna z rękami wzniesionymi do góry w błagalnym geście, otoczony przez dzikie zwierzęta. Po prawej stronie w półkolistej wnęce w kształcie stojącego prostokąta namalowany został pelikan z młodymi, a pod wnęką uskrzydlona główka aniołka. W zwieńczeniu anioł trzymający wieniec chwały w rękach.

Sklepienie: pola pomiędzy żebrami (wysklepki) ozdobione są czterema medalionami w kartuszowych obramieniach o okuciowych motywach, w których umieszczone są popiersia ewangelistów. Od wschodu: św. Łukasz, od południa: św. Marek, od zachodu: św. Jan, od północy: św. Mateusz. Przestrzeń pomiędzy wizerunkami wypełniają pojedyncze motywy rozsiane po całej powierzchni sklepienia: pojedyncze owoce, pajączki, nietoperz i inne.

Zarys problematyki artystycznej

Część badaczy kościoła św. Idziego w Gibułtowie uważa, iż freski w kaplicy św. Anny zostały wykonane wcześniej niż pozostała część polichromii w kościele. Warto jednak zwrócić uwagę na postacie św. Idziego z kaplicy oraz św. Franciszka z nawy, które zostały namalowane w podobny sposób ujęcia fizjonomii i draperii szat. Ponadto również inne fragmenty polichromii z nawy i kaplicy są do siebie podobnie, np. anioł z wieńcem w ręku ze sceny ze św. Janem Kantym z nawy oraz anioł z kaplicy (ściana zachodnia). Motywy okuciowe, które pojawiają się w kaplicy można również zauważyć w mniejszych fragmentach w nawie na ścianie północnej. Również malowidła w prezbiterium, choć posiadają gorszy stan zachowania zostały wykonane w tym samym czasie co freski z nawy z podziałem na kwatery w czarnych obramieniach i podobnie oddanym fryzem. Zatem kwestia ostatecznego datowania polichromii w całym kościele w Giebułtowie pozostaje nadal otwarta. Być może część fresków została domalowana w późniejszym czasie. Niemniej, pomijając powyższy problem w kaplicy św. Anny warto zwrócić uwagę na motywy arma Christi, zdobiące łuk arkady. Podobny zespół symboli, zgromadzony na jednej polichromii możemy odnaleźć w krakowskim kościele Matki Boskiej Śnieżnej na Gródku w Krakowie przy klasztorze Dominikanek. Kościół został ufundowany w 1621 roku przez Annę Lubomirską, jako wotum dziękczynne za zwycięstwo w bitwie pod Chocimiem. Podczas prac konserwatorskich prowadzonych w latach 2010-2013 odkryto freski w partii fryzu obiegającego prezbiterium i nawę. Choć zostały wykonane przez inny zespół malarski niż freski w Giebułtowie, obie polichromie pokazują popularność stosowania tego typu symboli w malarstwie XVII wieku. Przyglądając się freskom w kaplicy, warto również zwrócić uwagę na postać św. Idziego, patrona kościoła. Święty Idzi urodził się około 640 roku w Atenach, zmarł między 720 a 725 rokiem. Pochodził z zamożnej rodziny. Po śmierci rodziców rozdał majątek potrzebującym i udał się do Marsylii w towarzystwie swojego przyjaciela Weredoniusza. Zamieszkał nad rzeką Gard, gdzie prowadził życie kontemplacyjne i pomagał okolicznej ludności. Został uznany za cudotwórcę i był otaczany nadmierną czcią, przez co schronił się w pustelni nad rzeką Rodan. Tam spotkał go król Wizygotów Wamba i przystał na propozycję św. Idziego założenia klasztoru ze swojej fundacji. Założone opactwo nazwano „Saint-Gilles” od imienia świętego. Święty Idzi był jednym z najpopularniejszych świętych w średniowieczu, a Saint-Gilles położone na szklaku handlowym i w drodze do Santiago de Compostela – znaczącym miejscem pątniczym. W Polsce kult św. Idziego znany był od drugiej połowy XI wieku, zwłaszcza po narodzinach Bolesława Krzywoustego (1086), które rodzice Władysław Herman i Judyta mieli wymodlić u niego. Jako wotum dziękczynne Władysław Herman ufundował kościół pod wezwaniem św. Idziego w Krakowie. Największa ilość świątyń pod wezwaniem tegoż powstała po 1085 roku i w XII wieku. Również w Giebułtowie kościół nosi wezwanie tego patrona już od XI wieku. W ikonografii św. Idzi jest przedstawiany zwykle, jako opat benedyktyński w średnim wieku z krótkimi włosami i długą brodą. Do jego atrybutów należą łania i strzała, które może zobaczyć również na omawianym dziele.

Streszczenie

Polichromia kaplicy w kościele św. Idziego w Giebułtowie powstała prawdopodobnie w pierwszej połowie XVII wieku, jednakże odkryto ją dopiero w 1936 roku podczas prac remontowych. Zespół malowideł cechują prowincjonalny charakter połączony z nowymi formułami ikonograficznymi oraz niderlandzkimi wzorami ornamentów, malowanych baldachimów i pęków owocowych. Interesującym elementem są motywy arma Christi zdobiące łuk arkady oraz wizerunek patrona kościoła – św. Idziego na ścianie południowej.

Bibliografia