Jacek św. Odrowąż

Biogram

Święty Jacek pochodził ze śląskiej linii rodu Odrowążów i był krewnym biskupa krakowskiego, Iwona Odrowąża. Urodził się przed 1200 rokiem. Według niektórych biografów był kanonikiem katedralnym w Krakowie. W młodości został wysłany na kilkuletnie studia za granicę przez biskupa Iwona. Towarzyszył mu później w podróży do Rzymu, gdzie poznali Dominika Guzmana, założyciela zakonu dominikanów. Dominik przyjął Jacka do grona swoich uczniów i wysłał go do nowicjatu oraz na studia teologiczne do klasztoru w Bolonii. Po roku został dopuszczony do zakonnej profesji. W 1222 roku Jacek razem grupą dominikanów przybył do Krakowa, gdzie przy wsparciu Iwona Odrowąża założył pierwszy konwent dominikański na ziemiach polskich przy kościele Trójcy Świętej. Pierwsze lata działalności minęły na organizacji placówki krakowskiej, a następnie bracia rozproszyli się po Polsce w celu założenia nowych wspólnot. Jacek razem z grupą zakonników prawdopodobnie wyruszył na północ, bowiem uznawany jest za założyciela klasztoru w Gdańsku. Po 1228 roku rozpoczął misję na Rusi i w Prusach. Najpierw udał się do Kijowa, gdzie dominikanie założyli klasztor, z którego jednak zostali wypędzeni już w 1233 roku. Następnie misja dominikańska razem z Jackiem skierowała się do Prus. Jacek powrócił do Krakowa w 1238 roku, a od lat czterdziestych związany był już na stałe z krakowskim klasztorem. Zmarł 15 sierpnia 1257 i został pochowany w kościele Dominikanów w Krakowie.
Jacek Odrowąż był znakomitym duszpasterzem i kaznodzieją, wielką osobowością swoich czasów i przedstawicielem pierwszej generacji polskich dominikanów. Zmarł w opinii świętości. Pierwsze cuda jeszcze za jego życia odnotowano w 1238 roku, kolejne w latach 1240–1247, ostatni w 1257 roku. W 1266 roku zaczęto spisywać łaski uzyskane przy grobie Jacka („w klasztorze dominikańskim leży brat Jacek, mocen wskrzeszać zmarłych”, 1277). Przedkanonizacyjny kult był bardzo silny i rozwijał się głównie lokalnie, w środowiskach mieszczańskich. Papież Klemens VII zezwolił w 1527 roku na obchodzenie uroczystości związanych z Jackiem w klasztorach polskiej prowincji dominikanów, a w następnych latach już we wszystkich kościołach polskich. 17 kwietnia 1594 papież Klemens VIII zaliczył Jacka w poczet świętych. Na prośbę króla Jana III Sobieskiego oraz kardynałów Karola Barberiniego i Jana Kazimierza Denhoffa 24 września 1686 papież Innocenty XI ogłosił św. Jacka patronem Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kanonizacja św. Jacka przypadła na czas niezwykłego rozkwitu misji dominikańskich, podczas których bracia krzewili jego kult w obu Amerykach oraz Azji i Oceanii. W polskiej prowincji dominikanów święty największą czcią cieszył się w miejscu swojego spoczynku – w Krakowie oraz w rodzinnej ziemi – na Górnym Śląsku i Opolszczyźnie. Święty Jacek jest czczony jako jeden z patronów Polski, patron archidiecezji krakowskiej i katowickiej oraz diecezji opolskiej.

W ikonografii św. Jacek jest przedstawiany jako mężczyzna w średnim wieku z tonsurą na głowie, ubrany w biały habit dominikański i czarny płaszcz z kapturem. Jego pierwsze wizerunki pojawiły się w XVI wieku i oparte były na opisanym przez Stanisława Lektora („De Vita et miraculis sancti Jacchonis Ordinis Fratrum Praedicatorum”, XIV w.) widzeniu Matki Boskiej, która zapewniła świętego, że Jezus wysłuchuje wszystkich jej próśb. Najstarsze z tego typu przedstawień pochodzi z chorągwi kanonizacyjnej świętego. Najczęściej jednak św. Jacek ukazywany jest z monstrancją i figurą Matki Boskiej w rękach. Przedstawienie to odwołuje się do epizodu ucieczki św. Jacka z klasztoru w Kijowie, zaatakowanego według tradycji przez Tatarów. Święty z płonącego kościoła wyniósł to, co uznał za najważniejsze, a więc Najświętszy Sakrament w monstrancji. Wówczas przemówiła do niego figura Matki Boskiej – „Jacku, mego Syna zabierasz, a mnie zostawiasz? Weź mnie ze sobą” i w cudowny sposób stała się lekka, aby Jacek był w stanie ją wynieść. W związku z popularnością tej legendy powstał nawet spór pomiędzy klasztorami dominikańskimi, który z nich posiada tzw. Madonnę Jackową. Za oryginalną uznawana jest alabastrowa figura znajdująca się obecnie w klasztorze krakowskim (pochodząca ze Lwowa), choć u przemyskich dominikanów znajduje się rzeźba uznawana przez niektórych za Jackową. W sztukach plastycznych pojawiały się również cykle z życia św. Jacka (seria obrazów Tomassa Dolabelli w krakowskim kościele Dominikanów, 1619–1625). Święty Jacek był przedstawiany także w kompozycjach grupowych razem z patronami Polski bądź w gronie świętych polskich.

Bibliografia