Polichromia ścienna nawy

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Wielka Wieś
Miejscowość
Giebułtów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Parafia Św. Idziego
Kościół
Św. Idziego
Tagi
etimazja kefaloforia paruzja polichromia ścienna św. Dionizy św. Franciszek z Asyżu św. Ignacy Loyola św. Jan Kanty św. Wojciech
Miejsce przechowywania
nawa kościoła
Identyfikator
DZIELO/13258
Kategoria
polichromia ścienna
Ilość
1
Czas powstania
około połowy XVII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
suchy fresk na pobiale
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Polichromie kościoła powstały około połowy XVII wieku, jednakże odkryto je dopiero w 1936 roku podczas prac remontowych. Całość odsłonięto w wyniku prac konserwatorskich w 1948 roku. Polichromie odnotowano w aktach wizytacji biskupiej z 1783 roku, jako „malowania po kościele stare i brzydkie”.

Opis

Polichromia na ścianie północnej znajduje się na wysokości dwóch trzecich ściany, a na ścianie północnej zajmuje prawie całą powierzchnię. Całość obiega od góry szeroki fryz z podwieszoną draperią, poniżej znajdują się różne sceny z życia i męczeństwa świętych. Na ścianie zachodniej, ponad chórem muzycznym podwieszone są festony i girlandy. Na ścianie północnej, od lewej przedstawione zostały następujące sceny: św. Karol Boromeusz ujęty w owalnym medalionie, następnie stygmatyzacja św. Franciszka z Asyżu, św. Dionizy w stroju biskupa z pastorałem i odciętą głową w dłoniach, pusty tron z baldachimem i nierozpoznany święty w stroju duchownego. Całość ukazana jest na tle pejzażu z miastem w oddali, powyżej widoczne są skłębione chmury. Po prawej stronie arkady tęczowej, nad ołtarzem Ukrzyżowania podwieszona jest tkanina, a na jej tle widnieje złote słońce (?). Ściana południowa podzielona jest na dwie strefy. W strefie dolnej, w pierwszej kwaterze od lewej strony znajduje się przedstawienie świętego biskupa, kolejne kwatery są nieczytelne, przeważnie ozdobione podwieszonymi draperiami. Strefa górna podzielona jest na dwie kwatery. W pierwszej, od lewej strony ukazani są: św. Jan Kanty przed Matką Boską z Dzieciątkiem, z aniołem podtrzymującym wieńce nad głową świętego i herbem Uniwersytetu Jagiellońskiego w prawym górnym narożu. W kwaterze drugiej scena męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, w której oprawcy ubrani są w stroje szwedzkie. W prawym górnym narożu anioł z dwoma wieńcami. Na końcu ściany południowej popiersie św. Ignacego Loyoli w medalionie.

Ponadto ściany ozdobione są zacheuszkami oraz różnymi, częściowo zniszczonymi napisami zostawiony przez pątników w XVII wieku: „SAMUEL RESPONDOWSKI”, „CHRISTOPER”, „ANDREAS”, „1616”, „1618”, „MARTIN SPIONKIEWICZ”, „NICE AD 1660”, „ALEXIA KWAŚNIOWSKA ND 1660”, „[...]1661[...]”, „ALBERTUS [...]”, tarcza zegara słonecznego oraz napisy: „FRANCISCVS PETRICKI / A(NNO) D(OMINI) 1650”, „PAN JOANNES [...] NICOLA [...] 1620 [...]”, „1649”.

Zarys problematyki artystycznej

Polichromia powstała około połowy XVII wieku w stylu, w czasie gdy w innych wnętrzach kościelnych panowały jeszcze tradycyjne konwencje zdobnicze. Zespół malowideł w kościele w Giebułtowie przedstawia się w sposób dwojaki: prowincjonalny charakter malowideł połączony został z nowymi formułami ikonograficznymi oraz niderlandzkimi wzorami ornamentów, malowanych baldachimów i pęków owocowych. Nowością jest pojawienie się również nowych, potrydenckich świętych: św. Ignacego Loyoli, św. Karola Boromeusza, a przede wszystkim św. Jana Kantego, który został kanonizowany dopiero w 1767 roku. Szczególnie interesujące jest przedstawienie św. Wojciecha, patrona Polski (zm. 997), który zginął śmiercią męczeńską z rąk Prusów, a na przedstawieniu w Giebułtowie jego oprawcami są żołnierzy szwedzcy. Czas powstania polichromii odpowiada bowiem okresowi wojen polsko-szewdzkich, a św. Wojciech uznawany jest za orędownika w walce z nieprzyjaciółmi. Ten aspekt kultu świętego rozwinął się szczególnie za panowania Jana Olbrachta i później w trakcie wojen prowadzonych z Moskwą, Turkami i Szwedami, a apogeum swoje osiągnął w połowie XVII wieku. Z kolei po drugiej stronie nawy znajduje się przedstawienie ogromnego, pustego tronu zasłanego szlachetnymi tkaninami i z podwieszonym baldachimem. Jest to etimazja, grec. ἑτοιμασία (przygotowanie), czyli w ikonografii chrześcijańskiej motyw pustego tronu, który jest przygotowany na paruzję – ponowne przyjście Chrystusa. Etimazja jest również odczytywana, jako symbol zbawienia. Obok tronu po lewej stronie stoi św. Dionizy, który w dłoniach trzyma własną, ściętą głowę. Motyw ten nazywany jest w ikonografii chrześcijańskiej kefaloforią i często był stosowany zwłaszcza w pierwszym, średniowiecznym sposobie przedstawienia tego świętego w sztuce.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Polichromie odnowiono w 1987 roku.

Streszczenie

Polichromie kościoła św. Idziego w Giebułtowie powstały około połowy XVII wieku, jednakże odkryto je dopiero w 1936 roku podczas prac remontowych. Zespół malowideł przedstawia prowincjonalny charakter połączony z nowymi formułami ikonograficznymi oraz niderlandzkimi wzorami ornamentów, malowanych baldachimów i pęków owocowych. Nowością są przedstawienia potrydenckich świętych: św. Ignacego Loyoli, św. Karola Boromeusza, a przede wszystkim św. Jana Kantego, który został kanonizowany dopiero w 1767 roku. Do interesujących scen należą również przedstawienie etimazji, czyli pustego tronu na ścianie północnej oraz męczeństwa św. Wojciecha na ścianie południowej.

Bibliografia

Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Subik Piotr, "W Giebułtowie. Nowy gont u świętego Idziego" , „Dziennik Polski” , s. 5-5
Kornecki Marian, "Sztuka sakralna", Kraków 1993
Rynkiewicz-Domino Wiesława, "Kult św. Wojciecha w sztuce pogranicza Prus Królewskich i Prus Książęcych" , „Studia Elbląskie” , s. 77-83
Forstner Dorothea, "Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon", Warszawa 1990

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Polichromia ścienna nawy", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/polichromia-scienna-nawy

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności