Kościół św. Bartłomieja

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Mogilany
Miejscowość
Mogilany
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Mogilany
Parafia
Św. Bartłomieja Apostoła
Tagi
Franciszek Mączyński kościół
Identyfikator
DZIELO/04291
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1604 rok; powiększony w pierwszej połowie XIX wieku; zmieniony w 1929 i 1975 roku
Fundator
1604 rok: Mikołaj Borek z Trzcińca
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Kościół parafialny św. Bartłomieja był po raz pierwszy wzmiankowany w latach 1325-1327. Obecny został wymurowany wraz z kaplicą św. Mikołaja w 1604 roku i konsekrowany w 1608 roku przez sufragana krakowskiego Pawła Dąbskiego. W pierwszej połowie XIX wieku przedłużono nawę i dobudowano kruchtę zachodnią, w 1929 roku roku wybudowano nowe prezbiterium w miejsce zburzonego i nawę poprzeczną, opierając się na planach Franciszka Mączyńskiego. W latach 1954-1955 Tadeusz Brzozowski wykonał temperową polichromię figuralną. W 1975 roku miała miejsce kolejna przebudowa według planów architekt Wandy Łopatowej. W 1979 roku kościół został zelektryfikowany, podłączono ogrzewanie, pomalowano i odnowiono ołtarze, wstawiono nowe umeblowanie zakrystii. W 1993 roku pomalowano wnętrze i odnowiono polichromię prezbiterium. W latach 2001-2007 odnowiono elewacje zewnętrzne i naprawiono dach.

Opis

Kościół murowany, orientowany, jednonawowy, z transeptem, prezbiterium z obejściem i przybudówkami. Od zachodu kruchta, od północy kwadratowa kaplica, od południa kolejna przybudówka.
Prezbiterium zamknięte półokrągło, z obejściem przeprutym do niego arkadami wspartymi na filarach. Ściany nawy i prezbiterium gładkie, przekryte sklepieniem kolebkowym z lunetami, w których mieszczą się okna. Transept i przecięcie naw sklepione krzyżowo. Na ścianach polichromia figuralna ze scenami z Nowego Testamentu, w partii sklepienia drobne, złote gwiazdki. Od zachodu chór zatopiony w występującym asymetrycznie murze, z tralkową balustradą. W prezbiterium siedem okien w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym wypełnionych witrażami, w nawie sześć okien, w ramionach transeptu po jednym, czterodzielnym, wypełnionym witrażem, na wysokości chóru po dwa z każdej strony. Główne wejście od zachodu przez kruchtę. Fasada poprzedzona przedsionkiem o podziałach ramowych, z prostokątnym wejściem na osi, flankowanym parą pilastrów i prostokątnymi płycinami. Kondygnację wieńczy pełne belkowanie z wysuniętym gzymsem podtrzymującym daszek i trójkątny, schodkowy szczyt zakończony postumentami. Na centralnym krzyż, na sąsiadujących figury dzieci z rogami obfitości, a na zewnętrznych wazony płomieniste; szczyt ujmują postumenty z kulami. Fasada dwukondygnacyjna ze szczytem. Kondygnacja trójosiowa, rozdzielona pilastrami, o polach wypełnionych blendami w kształcie stojących prostokątów zamkniętych łukiem pełnym; szczyt trójkątny, z tarczą zegarową pośrodku. Budynek kościoła o wyraźnych podziałach na bryły składowe, ściany gładkie, przeprute oknami, z gzymsami pod krawędziami dachu.
Nad nawą główną, na kalenicy, wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i baniastym hełmem, druga na skrzyżowaniu naw, z latarnią i hełmem zakończonym krzyżem. Dach nad nawą główną i przedsionkiem dwuspadowy, nad ramionami transeptu trójspadowym,nad prezbiterium zakończony wielobocznie, na przybudówkach dachy pulpitowe, dwuspadowe i wielospadowe. Dachy kryte dachówką ceramiczną, wieżyczki blachą.
Najciekawszymi zabytkami kościoła są ołtarz główny z około 1700 roku z nastawą utworzoną z wici winnej latorośli, manierystyczny ołtarz boczny oraz siedemnastowieczna chrzcielnica z warsztatu Santi Gucciego.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w pierwszym założeniu z 1604 roku powstał jako budowla barokowa, jednonawowa, z prezbiterium i kaplicą od wschodu. Kolejne projekty i przebudowy znacznie powiększyły wnętrze, lecz zatarły pierwotny charakter bryły. Duże zmiany wprowadzono z inicjatywy wybitnego krakowskiego architekta Franciszka Mączyńskiego, który zaproponował nowe prezbiterium i dostawił do nawy ramiona transeptu. W latach przebudowy Mączyński współpracował przy projektach z Tadeuszem Stryjeńskim, Karolem Kornem i Józefem Taubem. Razem prowadzili przedsiębiorstwo projektowo-budowlane „Spójnia”, które realizowało liczne zamówienia. Od lat dwudziestych XX wieku Mączyńskiego inspirował również modernizm. W mogilańskiej świątyni również, choć bryła wciąż śmiało czerpie ze wzorów tradycyjnej architektury sakralnej, jej surowy wystrój, niemal gładkie ściany, zredukowana dekoracja sklepienia, nawiązująca zresztą w minimalistyczny sposób do tradycyjnych wzorów, świadczą o włączaniu nowych trendów.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W 1979 roku pomalowano i odnowiono ołtarze, wstawiono nowe umeblowanie zakrystii. W 1993 roku pomalowano wnętrze i odnowiono polichromię prezbiterium. W latach 2001-2007 odnowiono elewacje zewnętrzne i naprawiono dach.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 160

Streszczenie

Kościół został wymurowany wraz z kaplicą św. Mikołaja w 1604 roku z funduszy Mikołaja Borka z Trzcińca. W pierwszej połowie XIX wieku przedłużono nawę i dobudowano kruchtę zachodnią, w 1929 roku przebudowano go według planów Franciszka Mączyńskiego, a w 1975 roku według planów architekt Wandy Łopatowej. Najciekawszymi zabytkami kościoła są ołtarz główny z około 1700 roku z nastawą utworzoną z ażurowo potraktowanej wici winnej latorośli, manierystyczny ołtarz boczny oraz siedemnastowieczna chrzcielnica z warsztatu Santi Gucciego.

Bibliografia

Nowina-Konopka Józef , "Wieś Mogilany. Monografia", Kraków 1885
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953

Jak cytować?

Agata Felczyńska , "Kościół św. Bartłomieja", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-bartlomieja-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności