Ambona

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Wieliczka
Miejscowość
Gorzków
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wieliczka
Parafia
Parafia Matki Boskiej Częstochowskiej
Tagi
ambona św. Jan św. Łukasz św. Marek św. Mateusz
Miejsce przechowywania
nawa
Identyfikator
DZIELO/01530
Kategoria
ambona
Ilość
1
Czas powstania
1916 rok
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i snycerskie, malowanie, złocenie
Wymiary podstawowe
wysokość – 150 cm
Inne wymiary – kosz: 121 cm; schody: 62 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ambona wykonana w 1916 roku, dzięki staraniom księdza Władysława Jettmara.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca. Kosz ośmioboczny z silnie profilowaną podstawą, zakończony u dołu szyszką. Ścianki kosza zdobione pięcioma płycinami w formie stojących prostokątów, zamkniętych łukiem odcinkowym, z opaską malowaną na złoto. W każdej z czterech płycin płaskorzeźbione i polichromowane przedstawienie jednego z ewangelistów: Marka, Mateusza, Łukasza i Jana. Każda z postaci ukazana całopostaciowo, frontalnie, ze zwojem w lewej ręce, prawą czyniąca gest błogosławieństwa. U stóp ewangelistów przedstawiono odpowiadające im atrybuty: św. Marka – lew, św. Jana – orzeł, św. Mateusza – człowiek, św. Łukasza – wół. Balustrada ambony z belkowaniem, zdobionym motywem rautów we fryzie i kostkowaniem pod gzymsem. Ambona dostępna przez drewniane schody, od wschodu. Balustrada schodów zdobiona czterema romboidalnymi płycinami o brzegach malowanych na złoto. Struktura malowana w kolorze naturalnego drewna, detale i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona stanowi jeden z głównych elementów wyposażenia każdego kościoła. Jej przeznaczenie wiązało się z odczytywaniem teksów liturgicznych oraz wygłaszaniem kazań. Ambona w kościele w Gorzkowie reprezentuje typ ambony wiszącej na ścianie, który wykształcił się już w XVI wieku. Nieznana jest jej atrybucja, prawdopodobnie wykonał ją jakiś lokalny warsztat. Być może ten sam, który zrealizował również ołtarze w kościele. Najważniejszymi elementami ambony w Gorzkowie są postacie ewangelistów ukazane na ściankach kosza w typowym ujęciu ikonograficznym: ze zwojami w jednej dłoni, drugą czyniące gest błogosławieństwa, w towarzystwie odpowiadających im atrybutów. Atrybuty ewangelistów (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii spotykamy się po raz pierwszy u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ambona o nieustalonej atrybucji, stanowi przykład twórczości warsztatu małopolskiego z 1916 roku. Najważniejszymi elementami ambony w Gorzkowie są postacie ewangelistów ukazane na ściankach kosza w typowym ujęciu ikonograficznym: ze zwojami w jednej dłoni, drugą czyniące gest błogosławieństwa, w towarzystwie odpowiadających im atrybutów.

Bibliografia

"Słownik terminologiczny sztuk pięknych", Warszawa 2011
Stachura Mieczysław Antoni, "Dom Bożej Matki", Gorzków 2007
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959
Forstner Dorothea, "Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon", Warszawa 1990

Jak cytować?

Maria Działo, "Ambona", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ambona-13

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności