Ambona

Dzieje zabytku

Ambona wykonana w 1916 roku, dzięki staraniom księdza Władysława Jettmara.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca. Kosz ośmioboczny z silnie profilowaną podstawą, zakończony u dołu szyszką. Ścianki kosza zdobione pięcioma płycinami w formie stojących prostokątów, zamkniętych łukiem odcinkowym, z opaską malowaną na złoto. W każdej z czterech płycin płaskorzeźbione i polichromowane przedstawienie jednego z ewangelistów: Marka, Mateusza, Łukasza i Jana. Każda z postaci ukazana całopostaciowo, frontalnie, ze zwojem w lewej ręce, prawą czyniąca gest błogosławieństwa. U stóp ewangelistów przedstawiono odpowiadające im atrybuty: św. Marka – lew, św. Jana – orzeł, św. Mateusza – człowiek, św. Łukasza – wół. Balustrada ambony z belkowaniem, zdobionym motywem rautów we fryzie i kostkowaniem pod gzymsem. Ambona dostępna przez drewniane schody, od wschodu. Balustrada schodów zdobiona czterema romboidalnymi płycinami o brzegach malowanych na złoto. Struktura malowana w kolorze naturalnego drewna, detale i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona stanowi jeden z głównych elementów wyposażenia każdego kościoła. Jej przeznaczenie wiązało się z odczytywaniem teksów liturgicznych oraz wygłaszaniem kazań. Ambona w kościele w Gorzkowie reprezentuje typ ambony wiszącej na ścianie, który wykształcił się już w XVI wieku. Nieznana jest jej atrybucja, prawdopodobnie wykonał ją jakiś lokalny warsztat. Być może ten sam, który zrealizował również ołtarze w kościele. Najważniejszymi elementami ambony w Gorzkowie są postacie ewangelistów ukazane na ściankach kosza w typowym ujęciu ikonograficznym: ze zwojami w jednej dłoni, drugą czyniące gest błogosławieństwa, w towarzystwie odpowiadających im atrybutów. Atrybuty ewangelistów (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii spotykamy się po raz pierwszy u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ambona o nieustalonej atrybucji, stanowi przykład twórczości warsztatu małopolskiego z 1916 roku. Najważniejszymi elementami ambony w Gorzkowie są postacie ewangelistów ukazane na ściankach kosza w typowym ujęciu ikonograficznym: ze zwojami w jednej dłoni, drugą czyniące gest błogosławieństwa, w towarzystwie odpowiadających im atrybutów.

Bibliografia