Ambona

Dzieje zabytku

Ambona powstała zapewne wkrótce po wybudowaniu kościoła, po 1630 roku a przed około 1650 rokiem. Została częściowo przekształcona w drugiej połowie XIX wieku i z tego okresu pochodzą figury ewangelistów na ściankach kosza oraz Chrystusa Dobrego Pasterza. Prawdopodobnie również w tym czasie została pozbawiona ozdobnego zwisu z podstawy. Ambonę odnotowano w aktach wizytacji z 1727 i 1783 roku, a także w późniejszych dziewiętnastowiecznych inwentarzach kościelnych.

Opis

Ambona drewniana, przyścienna, dostępna jednobiegowymi schodkami od strony prezbiterium. Kosz na planie ośmioboku, na cokole dekorowanym złoconym ornamentem małżowinowym; artykułowany pilastrami wspierającymi fryz wypełniony złoconym ornamentem małżowinowym. Na trzonach pilastrów złocony ornament kwiatowy podwieszony na wstędze regencyjnej. W polach płyciny ujęte boniowanymi arkadkami mieszczącymi płaskorzeźbione, całopostaciowe przedstawienia ewangelistów na niebieskim tle. Całość zwieńczona profilowanym gzymsem. Zaplecek z półkolistą niszą mieszczącą płaskorzeźbione przedstawienie Chrystusa Dobrego Pasterza, ujętą pilastrami dźwigającymi niepełne belkowanie. Na trzonach podwieszone złocone zwisy kwiatowe przewiązane karbowaną wstęgą. Baldachim ośmioboczny z silnie występującym, profilowanym gzymsem. W podniebiu płaskorzeźbione przedstawienie gołębicy Ducha Świętego. W zwieńczeniu, na ośmiobocznym postumencie wolnostojąca, pełnoplastyczna rzeźba anioła grającego na trąbie. Figury ewangelistów ukazane frontalnie, w postawie stojącej, w dłoniach z których jedna jest złożona na piersi, trzymają pióra oraz zwoje lub księgi. Mają twarze podłużne, okolone brodami i średniej długości włosami. W pierwszej arkadzie od lewej strony ukazany jest św. Mateusz z małą postacią człowieka u nóg. Święty ubrany jest w brązową suknię oraz złoty płaszcz; ma siwe włosy. W kolejnej arkadzie św. Marek, a za nim lew. Święty ubrany jest w fioletową suknię i złocony płaszcz. W następnej arkadzie św. Łukasz, obok którego wyłania się wół. Ubrany jest w niebieską suknię i złocony płaszcz; ma siwe włosy i brodę. W ostatniej arkadzie ukazano św. Jana z orłem u stóp, ubranego w zieloną suknię i złocony płaszcz, bez zarostu, z długimi i jasnymi włosami. Chrystus ukazany frontalnie z barankiem założonym na barku, przytrzymujący go lewą ręką, z kijem pasterskim w prawej dłoni i drugim barankiem u stóp. Twarz podłużna o głęboko osadzonych, dużych oczach, okolona krótką brodą i długimi włosami. U szczytu anioł grający na trąbie. Ubrany jest w jasnofioletową suknię oraz krótką złoconą tunikę. Struktura malowana na ciemny brąz, partie ornamentu złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona stanowi jeden z głównych elementów wyposażenia każdego kościoła. Jej przeznaczenie wiązało się z odczytywaniem teksów liturgicznych oraz wygłaszaniem kazań. Nieznana jest atrybucja korzkiewskiej ambony, prawdopodobnie wykonał ją jakiś lokalny warsztat w niedługim czasie po wybudowaniu kościoła. Ścianki kosza zdobią płaskorzeźby czterech ewangelistów, które zostały ukazane w tradycyjnym ujęciu ikonograficznym, z księgą i piórem do pisania w rękach oraz w towarzystwie odpowiadających im atrybutów: lwa, człowieka, woła i orła. Atrybuty ewangelistów (człowiek, lew, orzeł i wół) pojawiają się już w wizji Ezechiela (Ez 1, 1-14) i apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4, 6-8). Symbole te znane były również w obrazie świata starożytnych Babilończyków, gdzie odnosiły się do zodiaku, pór roku i czterech stron świata. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: lew – siła potężna, ognista, nieujarzmiona; orzeł – ostrość wzroku, wysokość i szybkość lotu; wół – odporność i wytrwałość. Z kolei człowiek oznacza istotę obdarzoną duszą, inteligencją i wolą. W wizji Ezechiela cechy te są poszerzone i opisują Boga: człowiek – poznanie i wolę Boga, wół – jego siłę, lew – potęgę, a orzeł – wszechwiedzę. Z odniesieniem czterech symboli do tajemnic Chrystusa i do Ewangelii spotykamy się po raz pierwszy u św. Hieronima. W Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym się do Chrystusa i odpowiadający czterem atrybutom ewangelistów: „Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężał, jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę”. Z kolei na zaplecku ambony ukazano Chrystusa jako Dobrego Pasterza. Przedstawienie to jest jednym z najczęstszych tematów podejmowanych przez artystów w dekoracji ambon. Podniebienie baldachimu zdobi płaskorzeźbiona gołębica Ducha Świętego, która symbolizuje natchnienie Duchem Świętym, tego który przemawia. Wszystkie rzeźby powstały w drugiej połowie XIX wieku i zostały wtórnie umieszczone na ambonie. Ambona powstała zapewne w niedługim czasie po wybudowaniu kościoła, czyli po 1630 roku, o czym świadczą zachowane pomimo dziewiętnastowiecznej renowacji elementy, struktura i ornamenty małżowinowo-chrzątskowe.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, niekompletne schody.

Streszczenie

Ambona powstała zapewne wkrótce po wybudowaniu kościoła, między 1630 a 1650 rokiem. Została częściowo przekształcona w drugiej połowie XIX wieku i z tego okresu pochodzą figury ewangelistów na ściankach kosza oraz płaskorzeźba Chrystusa Dobrego Pasterza. Prawdopodobnie również w tym czasie została pozbawiona ozdobnego zwisu u podstawy.

Bibliografia