Chrystus Frasobliwy

Dzieje zabytku

Rzeźba powstała w XVI wieku. Została wzmiankowana w aktach wizytacji biskupiej z 1783 roku: „Statua kamienna miłosiernego P(ana) Jezusa przèdziwnego rżnięcia pod bardzo złym dachem na Cmenatarzu umieszczona”.

Opis

Figura pełnoplastyczna przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego. Chrystus ukazany w pozycji siedzącej na kamiennej ławie, wspierający lewą ręką głowę, a prawą opierający na prawym kolanie, której dłoń ułożona jest do trzymania niezachowanego atrybutu. Ciało o silnie podkreślonej muskularnej i krępej budowie. Twarz podłużna, z długim i wąskim nosem, oczami skierowanymi w dół, okolona gęstą i kręconą brodą. Włosy długie, ciemnobrązowe, skręcone w pojedyncze pukle opadają na ramiona i plecy. Na głowie Chrystus ma założoną szeroką koronę cierniową, złożoną z przeplatających się symetrycznie gałązek z wystającymi cierniami. Perizonium białe, ciasno oplatające biodra, silnie drapowane. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna. Spod korony cierniowej oraz po całym ciele spływają drobne strużki krwi.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba w kościele w Giebułtowie jest dużych rozmiarów, zatem należy sądzić, iż od początku była przewidziana jako wyposażenie kościoła. Niestety nieznany jest autor dzieła. Cechy stylistyczne pozwalają datować rzeźbę na XVI wiek: czytelne jest jeszcze nawiązanie do koncepcji późnogotyckiej w aranżacji tematu ilustrującego cierpienie Chrystusa, równocześnie jednak ekspresja wyraźnie uległa złagodzeniu, a fałdy perizonium posiadają już niewiele cech typowych dla sztuki późnego średniowiecza. Przedstawienia Chrystusa Frasobliwego pojawiły się w Polsce w okresie późnego gotyku, na przełomie XV i XVI wieku, a w sztuce zachodnioeuropejskiej w XIV i XV wieku, przede wszystkim w plastyce niemieckiej, w kulcie prywatnym. Zestawienie polskich średniowiecznych wizerunków dewocyjnych Chrystusa Frasobliwego wykazuje dużą jednolitość ujęcia ikonograficznego. W każdej z rzeźb Chrystus siedzi na bloku skalnym i prawą ręką wspiera głowę (w przypadku rzeźby giebułtowskiej lewą ręką), a dłonią podtrzymuje koroną cierniową (później dłoń wspiera głowę). Mniejsze wizerunki Chrystusa Frasobliwego znalazły miejsce w kulcie dewocyjnym „devotio moderna”, który zalecał szukanie i odnajdywanie Boga poprzez rozpatrywanie zdarzeń ewangelicznych w czasie domowych modlitw i rozmyślań. Stąd rzeźby te w kościołach występowały w miejscach, w których można je było oglądać z bliska, np. w kaplicach bocznych, czasem w ołtarzach bocznych, w przedsionku, czy w specjalnie do tego celu wybudowanej niszy, którą z czasem zastawiano metalową kratą. Takie przedstawienie obrazujące zamknięcie Chrystusa w więzieniu można zobaczyć w Krakowie: w kościele oo. Dominikanów oraz w kościele oo. Franciszkanów. Nawiązuje ono do jednego z wydarzeń drogi krzyżowej, szeroko opisywanego w literaturze średniowiecznej, według której Chrystus przed ukrzyżowaniem miał siedzieć samotnie na kamieniu z Golgoty, znajdującym się w zagłębieniu nazywanym „Carcer Christi”. Najważniejszą cechą przedstawień Frasobliwego jest ukazanie go jako człowieka samotnego i udręczonego. Cała ekspresja dzieła skupia się na twarzy postaci. Chrystus stał się symbolem Boga-człowieka, który, sam opuszczony, najlepiej rozumie nędzę ludzką. Te właśnie cechy spowodują późniejszą niezwykłą popularność tematu Frasobliwego w sztuce ludowej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, powierzchnia figury zabrudzona.

Streszczenie

Rzeźba Chrystusa Frasobliwego, znajdująca się w kościele w Giebułtowie, powstała w XVI wieku. Przedstawia Chrystusa siedzącego na kamiennej ławie, z głową wspartą na dłoni z wyrazem ogromnego smutku na twarzy, w ostatniej scenie tuż przed ukrzyżowaniem. Rzeźba stanowi jeden ze starszych zachowanych przykładów tego typu przedstawień w Małopolsce. Przedstawienia Chrystusa Frasobliwego pojawiły się w Polsce w okresie późnego gotyku, na przełomie XV i XVI wieku.

Bibliografia