Pięć aniołów w ołtarzu bocznym

Dzieje zabytku

Ołtarz św. Piotra, w którym zostały umieszczone rzeźby aniołów, po raz pierwszy odnotowano w dwóch aktach wizytacji z 1728 roku o podobnie brzmiącym zapisie „Altaria […] 2-dum in majori choro à parte dextra S. Petri ad vincula elegantis structurae portatile. Mensam habet muratam”, następnie w wizytacji z 1748 roku „4tõ In majori choro S. Petro dicatõ, deaurato, ejus mensa murata per medium scissa, gradus unicus lapideus ruptus”, a także w 1783 roku „trzeci ołtarz […] z obrazem Sgo Piotra i Sgo Antoniego”. Anioły wraz z całą strukturą ołtarza św. Piotra odnowiono w 1823 roku staraniem księdza Jana Tymińskiego, który „kazał poodnawiać ołtarzów pięć nadpsutych przez zaciekanie deszczów”. Prace przeprowadził miejscowy organista Wojciech Kozub „tak co do dorabiania sztuk snycerskich w figurach popsutych przez zaciek deszczów, iż snycerz lepiey nie potrafi, iako też przez danie nowego grontu i farb, niemniey srebra y złota tymże figurom i ramom w ołtarzach”. Kolejną konserwację ołtarza z rzeźbami przeprowadził Bronisław Stelmachniewicz w 1885 roku, na której koszt złożyli się parafianie z Czubrowic, Szklar i Zawady, co zostało odnotowane z tyłu ołtarza. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Opis

Rzeźby aniołów flankujące cokół nastawy ołtarzowej ukazane w pozycji stojącej, zwrócone przeciwstawnie, w trzech czwartych ku środkowi nastawy z wyciągniętymi doń rękami. Ubrane w długie zielone suknie, z rozcięciem odsłaniającym jedną nogę powyżej kolana oraz złoconą tunikę z podwiniętymi rękawami do łokci i kołnierzykiem. Anioły mają po jednym skrzydle, usytuowanym od strony zewnętrznej. Modelunek postaci jest sztywny. Anioły osadzone po bokach zwieńczenia ukazane są w pozycji klęczącej, przeciwstawnie do siebie, zwrócone w trzech czwartych ku środkowi, z wyciągniętymi doń rękami. Ubrane w długie jasnozielone suknie oraz złocone tuniki z podwiniętymi rękawami do łokci i kołnierzykiem. Anioły mają dwa skrzydła, szeroko rozłożone. Anioł u szczytu nastawy jest ukazany w pozycji stojącej, frontalnie, w delikatnym kontrapoście, z wyciągniętymi do przodu rękami, z głową zwróconą w prawo, z rozłożonymi szeroko skrzydłami. Ubrany analogicznie jak anioły flankujące zwieńczenie.
Twarze wszystkich aniołów owalne, z silnie wysuniętym podbródkiem, zarumienionymi policzkami i małymi oczami. Włosy długie, ciemnobrązowe, kędzierzawe, z przedziałkiem pośrodku, opadające na plecy. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, skrzydła srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła w Racławicach, z powodu braku dokumentów archiwalnych na temat wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej, w tym także rzeźb aniołów. Ich datowanie jest zbieżne z fundacją ołtarza (1700-1703). Podobne rzeźby znajdują się w bliźniaczym ołtarzu św. Andrzeja, zlokalizowanym po drugiej stronie nawy. Wszystkie trzy ołtarze z rzeźbami zostały ufundowane przez tę samą osobę – księdza Andrzeja Strzałkowskiego. Na szczycie ołtarza św. Piotra znajduje się herb Szreniawa wraz z syglami, który jednoznacznie pozwala wskazać osobę fundatora. Ksiądz Strzałkowski był plebanem racławickim w latach 1684-1704. Uprzednio był także wikarym w kościele pw. Wszystkich Świętych w Krakowie. Ponadto pełnił funkcję plebana w pobliskim Paczółtowicach. W kościele w Racławicach, na ścianie zachodniej, pod chórem muzycznym znajdują się jego portret oraz epitafium. Drugi wizerunek duchownego został umieszczony na ołtarzu Ukrzyżowania w obrazie stanowiącym tło krucyfiksu w polu głównym nastawy. Fundator został ukazany wraz z pięcioma członkami Bractwa Ubogich Chrystusa Pana między Matką Bożą, a krucyfiksem. Z jego ust płynie modlitwa: „Qui me plasmasti miserere mei” („Któryś mnie utworzył, zmiłuj się nade mną”). Warto zauważyć, że anioły ukazują ekspresję ujęcia w okazałych gestach, co świadczy o ich osiemnastowiecznej proweniencji. Natomiast sztywność modelowania sylwetki i brak zachowanych proporcji może wskazywać na warsztat prowincjonalny.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, silnie zabrudzenia powierzchni, ubytki warstwy polichromii.

Streszczenie

Rzeźby aniołów w ołtarzu św. Piotra pochodzą z czasów powstania nastawy – 1700-1703, fundacji księdza Andrzeja Strzałkowskiego. Anioły ukazują ekspresję ujęcia w okazałych gestach, co potwierdza ich osiemnastowieczną proweniencję. Natomiast sztywność modelowania sylwetki i brak zachowanych proporcji może wskazuje na warsztat prowincjonalny.

Bibliografia