Pięć aniołów w ołtarzu bocznym

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Jerzmanowice-Przeginia
Miejscowość
Racławice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Tagi
ks. Andrzej Strzałkowski rzeźba XVIII wieku
Miejsce przechowywania
ołtarz św. Andrzeja
Identyfikator
DZIELO/06025
Kategoria
rzeźba
Ilość
5
Czas powstania
1700-1703
Fundator
ksiądz Andrzej Strzałkowski
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie, laserowanie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz św. Andrzeja, w którym zostały umieszczone rzeźby aniołów, po raz pierwszy odnotowano w dwóch aktach wizytacji z 1728 roku o podobnie brzmiącym zapisie „Altaria […] 3-tium a parte S. Andreae Apostoli, similis structurae portatile […]”, następnie w aktach wizytacji z 1748 roku „2dõ Collaterali ad meridiem S. Andreae Apostolo dicatõ, arte sculptorea elaboratõ, deauratõ, mensa habet muratam cum Portatili consecrato, et duos gradus marmoreos”, a także w 1783 roku „czwarty ołtarz […] z obrazem Sgo Andrzeja i Sgo Antoniego”. Anioły wraz z całą strukturą ołtarza św. Andrzeja odnowiono w 1823 roku staraniem księdza Jana Tymińskiego, który „kazał poodnawiać ołtarzów pięć nadpsutych przez zaciekanie deszczów”. Prace przeprowadził miejscowy organista Wojciech Kozub „tak co do dorabiania sztuk snycerskich w figurach popsutych przez zaciek deszczów, iż snycerz lepiey nie potrafi, iako też przez danie nowego grontu i farb, niemniey srebra y złota tymże figurom i ramom w ołtarzach”. Kolejną konserwację ołtarza z rzeźbami przeprowadził Bronisław Stelmachniewicz w 1885 roku, na której koszt złożyli się parafianie z Czubrowic, Szklar i Zawady, co zostało odnotowane z tyłu ołtarza. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Opis

Rzeźby aniołów flankujące cokół nastawy ołtarzowej ukazane są w pozycji stojącej, zwrócone przeciwstawnie, w trzech czwartych ku środkowi nastawy z wyciągniętymi doń rękami. Ubrane w długie zielone suknie, z rozcięciem odsłaniającym jedną nogę powyżej kolana oraz złoconą tunikę z podwiniętymi rękawami do łokci i kołnierzykiem. Anioły mają po jednym skrzydle, usytuowanym od strony zewnętrznej. Modelunek postaci jest sztywny. Anioły osadzone po bokach zwieńczenia ukazane są w pozycji klęczącej, przeciwstawnie do siebie, zwrócone w trzech czwartych ku środkowi, z wyciągniętymi doń rękami. Ubrane w długie jasnozielone suknie oraz złocone tuniki z podwiniętymi rękawami do łokci i kołnierzykiem. Anioły mają dwa skrzydła, szeroko rozłożone. Anioł u szczytu nastawy jest ukazany w pozycji stojącej, frontalnie, w delikatnym kontrapoście, z rozłożonymi na boki rękami, z głową zwróconą w prawo. Ubrany analogicznie jak anioły flankujące zwieńczenie.
Twarze wszystkich aniołów owalne, z silnie wysuniętym podbródkiem, zarumienionymi policzkami i małymi oczami. Włosy długie, ciemnobrązowe, kędzierzawe, z przedziałkiem pośrodku, opadające na plecy. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, skrzydła srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

W dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła w Racławicach, z powodu braku dokumentów archiwalnych na temat wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej, w tym również rzeźb aniołów. Ich datowanie jest zbieżne z fundacją ołtarza (1700-1703). Podobne rzeźby znajdują się w bliźniaczym ołtarzu św. Piotra, zlokalizowanym po drugiej stronie nawy. Wszystkie trzy ołtarze z rzeźbami zostały ufundowane przez tę samą osobę – księdza Andrzeja Strzałkowskiego. Na szczycie ołtarza św. Andrzeja znajduje się herb Szreniawa z syglami, który jednoznacznie pozwala wskazać osobę fundatora. Ksiądz Strzałkowski był plebanem racławickim w latach 1684-1704. Uprzednio był także wikarym w kościele pw. Wszystkich Świętych w Krakowie. Ponadto pełnił funkcję plebana w pobliskim Paczółtowicach. W kościele w Racławicach, na ścianie zachodniej, pod chórem muzycznym znajdują się jego portret oraz epitafium. Drugi wizerunek duchownego został umieszczony na ołtarzu Ukrzyżowania w obrazie stanowiącym tło krucyfiksu w polu głównym nastawy. Fundator został ukazany wraz z pięcioma członkami Bractwa Ubogich Chrystusa Pana miedzy Matką Bożą, a krucyfiksem. Z jego ust płynie modlitwa: „Qui me plasmasti miserere mei” („Któryś mnie utworzył, zmiłuj się nade mną”). Warto zauważyć, że anioły ukazują ekspresję ujęcia w okazałych gestach, co świadczy o ich osiemnastowiecznej proweniencji. Natomiast sztywność modelowania sylwetki i brak zachowanych proporcji może wskazywać na warsztat prowincjonalny.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, silnie zabrudzenia powierzchni, ubytki warstwy polichromii.

Streszczenie

Rzeźby aniołów w ołtarzu św. Andrzeja pochodzą z czasów powstania nastawy – 1700-1703, fundacji księdza Andrzeja Strzałkowskiego. Anioły ukazują ekspresję ujęcia w okazałych gestach, co potwierdza ich osiemnastowieczną proweniencję. Natomiast sztywność modelowania sylwetki i brak zachowanych proporcji może wskazuje na warsztat prowincjonalny.

Bibliografia

Tomczyk Kazimierz, "Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach", Racławice 2014
Wiśniewski Jan, "Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem", Marjówka Opoczyńska 1933

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio archidiaconatus Cracoviensis (Decanatus: Skalensis - 1727; Vitoviensis - 1727; Prossoviensis - 1728; Novi Montis - 1728; Scawinensis - 1729; Xsiążnensis - 1731; Woynicensis - 1731; Zatoriensis - 1729; Lipnicensis - 1730; Dobczycensis - 1730; Andreoviensis - 1731; Żyvecensis - 1732; Oswiemensis - 1732; Wielicensis - 1741; postea sequntur inventaria ecclesiarum decanatus Dobczycensis, Woynicensis, Andreoviensis) per R.D. Michaelem de Magna Kunice Kunicki, episcopum Arsiacensem, suffraganeum et archidiaconum Cracoviensem annis 1727 - 1741 peracta

Autor: Michał Kunicki

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Wizytacja kanoniczna przeprowadzona w dn. 28 kwietnia 1728 r. przez bpa Michała Kunickiego...
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Status ecclesiarum seu acta visitationis decanatuum Novi Montis et Bythomiensis in Polonia sub auspiciis Fel. regimine Cel. Principis R.D. Andrea Stanislai Kostka comitis in Załuskie Załuski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae, equitis Aquilae Albae, anno quo intra (1747 et 1748) conscripta

Autor: Andrzej Stanisław Kostka Załuski

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta parafii kieleckich, parafia Racławice 1800-1917, List ks. Jana Tymińskiego do Konsystorza z dnia 4 czerwca 1828 roku, sygn. APB. 152, k. 91.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Akta parafii kieleckich, parafia Racławice 1800-1917, List ks. Jana Tymińskiego do Konsystorza z dnia 8 czerwca 1830 roku, sygn. APB. 152, k. 151v, 153.
Archiwum Parafialne w Racławicach Olkuskich, mps Krasnowolski Bogusław, Racławice Olkuskie. Kościół parafialny pw. Narodzenia N. P. Marii. Dokumentacja historyczna wyposażenia opracowana na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Krakowie, Kraków 1994, s. 70, 74-76.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Pięć aniołów w ołtarzu bocznym", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/piec-aniolow-w-oltarzu-bocznym

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności