Ołtarz główny Jezusa Ukrzyżowanego

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w pierwszej połowie XVIII wieku i został przerobiony w 1870 roku. W 1877 roku dodano lub wymieniono figury świętych patronów. W 1983 roku został odnowiony pod kierunkiem konserwatora Adama Rachtona; krucyfiks restaurowali A. Kruk i D. Wychalska.

Opis

Drewniany, przyścienny ołtarz o formach architektonicznych, jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa murowana w kształcie prostopadłościanu zwieńczonego profilowanym gzymsem; antepedium prostokątne, w drewnianej, płaskorzeźbionej w motywy akantowe, złoconej ramie, dwustronne. Awers tłoczony, srebrzony, wykonany w technice papier mâché; rewers z malowanym na desce wyobrażeniem Veraicon na tle narzędzi męki. Tabernakulum na osi, złożone z mosiężnej, złoconej, sześciobocznej skrzynki w rozbudowanej, drewnianej obudowie o formach architektonicznych. Na nim tron wystawienia w kształcie niszy dekorowanej kratką, nakrytej kopułką z latarnią i przysłoniętej złapanymi po bokach kotarami. Na latarni rzeźbione przedstawienie pelikana karmiącego pisklęta własną krwią. Skrzynkę z tronem ulokowano na tle parawanu ustawionego na podwójnym cokole, ażurowego w górnej części, wypełnionego dekoracją roślinną, złączonego z kopułka spływami.
Retabulum ołtarzowe drewniane wsparte na wysokim, dwudzielnym, murowanym cokole. Cokół w obudowie drewnianej, jego kondygnacje wydzielone wydatnymi, silnie występującymi przed lico gzymsami; mocno wysunięte ku przodowi części przednie. Ich lica z prostokątnymi płycinami mieszczącymi suchy akant; w części środkowej drugiej kondygnacji cokołu, dodatkowo pełnoplastyczne główki puttów. Na cokole ustawione zdwojone, złocone kolumny o skręconych trzonach i kompozytowych kapitelach. Pomiędzy nimi płyciny wypełnione dekoracją w formie podwieszonego wieńca, u jego szczytu putta pełniące rolę atlantów. Na tle płycin ustawione drewniane, złocone figury z lewej św. Zygmunta i z prawej św. Marii Magdaleny – patronów kościoła. Pole ołtarza z prostokątną niszą zamkniętą łukiem wyniesionym; ujętą płaskorzeźbioną, złoconą ramą zdobioną suchym akantem. W niszy pełnoplastyczny, polichromowany i złocony krucyfiks na aksamitnym tle, flankowany przez płaskorzeźbione wyobrażenia słońca i księżyca. Nisza zasuwana obrazem z Przemienieniem na górze Tabor, w drewnianej, złoconej sukience. Kolumny dźwigają pełne, wyłamane na osiach podpór belkowanie, z wydatnym, silnie profilowanym gzymsem; na jego osi złocony monogram „IHS” w otoku ze srebrzonych obłoków na tle promienistej glorii. Całość wieńczą fragmenty przerwanego przyczółka o formach wklęsło-wypukłych, z ażurową dekoracją z suchego akantu. Pomiędzy ramionami przyczółka złocona gloria promienista, w centrum której płaskorzeźbiona postać Boga Ojca siedzącego na srebrzonym obłoku ze srebrzoną gołębicą Ducha Świętego u stóp. Na ramionach glorii uskrzydlone główki puttów, niektóre na tle obłoków. Po bokach, na gzymsie siedzące postaci nagich, adorujących puttów. Ołtarz ujęty ażurowymi, złoconymi uszami z suchego akantu, w który wplecione są groteskowe putta trzymające pochodnie. Większość powierzchni ołtarza marmoryzowana, w kolorze jasnej, oliwkowej zieleni, z ciemniejszymi brązowymi elementami wypełniającymi płyciny. Złocenia w partiach ornamentów, kolumn oraz załamaniach profili elementów architektonicznych; srebrzone obłoki, części szat postaci i pelikan.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz ma czytelny pogram ikonograficzny. W głównym polu, jako najważniejsze umieszczono przedstawienie ukrzyżowanego Jezusa między słońcem i księżycem, z podkreślonym gorejącym sercem. Ponad nim znajduje się otoczony glorią promienistą monogram „IHS”, a w zwieńczeniu płaskorzeźby gołębicy Ducha Świętego i błogosławiącego Boga Ojca. W ten sposób na jednej osi znajdują się trzy osoby Trójcy Świętej. Na postumentach ujmujących niszę znajdują się figury świętych: z lewej strony św. Zygmunta, z prawej św. Marii Magdaleny. Dawniej oboje byli patronami kościoła, dziś nosi on pojedyncze wezwanie świętej.
Struktura ołtarza jest dynamiczna i wieloplanowa, wzbogacona niespotykaną liczbą złoconych i srebrzonych dekoracji i rzeźb. Tworzy bujną całość, z której trudno wyłowić pojedyncze elementy. Motyw kręconych kolumn flankujących kondygnację został zaczerpnięty ze sztuki starożytnej i stał się popularny od momentu użycia ich przez Gianlorenza Berniniego w ukończonym w 1633 roku baldachimie ustawionym nad grobem św. Piotra w bazylice watykańskiej. Wykorzystany w dekoracji obramień, plakiet i fryzów ornament utworzony z suchych liści akantowych był wykorzystywany od końca XVII wieku. Antepedium dekoruje mięsisty, grubo tłoczony materiał o skomplikowanej dekoracji roślinnej. Początkowo uważano, że jest to kurdyban – dekoracja utworzona z wytłaczanej, srebrzonej skóry, konserwacja wykazała, że zostało wykonane w technice papier mâché, najpewniej z uwagi na dużo niższe koszty wykonania.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz główny kościoła w Wawrzeńczycach został wybudowany w pierwszej połowie XVIII wieku i przerobiony w 1870 roku, figury świętych dostawiono w 1877 roku. Ołtarz ma czytelny program ikonograficzny: na osi umieszczono trzy osoby Trójcy Świętej flankowane przez dwie postacie świętych dawnych patronów kościoła.

Bibliografia