Chrzest Jezusa w Jordanie

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Włosienica
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Michała Archanioła
Miejsce przechowywania
filar przytęczowy prawy
Identyfikator
DZIELO/24090
Kategoria
płaskorzeźba
Ilość
1
Czas powstania
płaskorzeźba: około 1829 roku; obramienie: około 1905 roku (?)
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone
Wymiary podstawowe
szerokość – 125 cm
wysokość – około 450 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Przyjmuje się, iż usytuowana tuż obok chrzcielnicy płaskorzeźba przedstawiająca Chrzest Jezusa w Jordanie, pochodzi z poprzedniego, drewnianego kościoła. Czas jej powstania określa się na okres około 1829 roku. W Archiwum Parafialnym znajduje się informacja, iż rzeźbione obramienie ujmujące płaskorzeźbę zostało wykonane w 1896 roku wraz z ołtarzami bocznymi. Cechy stylowe wykazują jednak szereg podobieństw z retabulum ołtarza głównego, które powstało około 1905 roku.

Opis

Płaskorzeźba w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym przedstawia scenę Chrztu Jezusa w Jordanie. Na pierwszym planie, po prawej stronie kompozycji znajduje się stojąca w lekkim kontrapoście postać Jezusa zwróconego nieznacznie w lewo. Jego postawę charakteryzuje lekko pochylona głowa z krótkim zarostem, o długich, falowanych włosach oraz skrzyżowane na piersiach ręce. Nagą sylwetkę osłania jedynie w partii bioder, sięgające połowy ud białe perizonium. Jezus stoi w płynącej środkiem kompozycji rzece. Po lewej stronie, na skalistym brzegu stoi zwrócony w trzech czwartych w prawo św. Jan Chrzciciel. Lekko pochyloną głowę charakteryzuje krótki ciemnobrązowy zarost i długie, opadające na plecy włosy. Nagą sylwetkę mężczyzny osłania w partii bioder perizonium wykonane ze skóry zwierzęcej. Prawą ręką podtrzymuje długą laskę w formie krzyża z banderolą z napisem: „Ecce Agnus Dei”, lewą, wyciągniętą nad głową Jezusa wylewa z małej, płaskiej miseczki wodę. Tło przedstawienia stanowi rozległy pejzaż z wzniesieniami, z widoczną na drugim planie murowaną zabudową oraz smukłymi drzewami palmowymi w głębi. Błękitne niebo zaczerwienione jest tuż nad linią horyzontu.
Płaskorzeźbę ujmuje rzeźbiona na wzór retabulum ołtarzowego architektoniczna struktura. Podstawę tworzy wysoki cokół, ujęty parą kolumienek, którego pole wypełnia płycina w kształcie stojącego prostokąta o wklęsło ściętych narożach. Na cokole osadzona jest część środkowa struktury, w formie prostokątnej arkady zamkniętej łukiem półkolistym, ujętej parą kolumienek oraz parą uszaków w postaci zamkniętych trójkątnie przypór. Struktura powyżej arkady przybiera formę frontonu budowli ze szczytem, jaki tworzy gzyms wieńczący w kształcie trójkątnego przyczółka, flankowany parą niewielkich pilastrów. Powyżej widoczna konstrukcja przypominająca pokryty dachówką dach pulpitowy. Zwieńczenie ma formę aediculi z arkadą z łukiem trójlistnym, ujętą parą kolumienek wspierających belkowanie z gzymsem w kształcie półkolistego łuku nadwieszonego. Dodatkowo po bokach aediculi znajduje się para przypór. Powyżej arkady w części środkowej przedstawiono płaskorzeźbione popiersie Boga Ojca. W arkadzie zwieńczenia jest figura anioła. Utrzymaną w odcieniach brązu strukturę zdobi złocona dekoracja ornamentalna w formie stylizowanych wici roślinnych i rozet.

Zarys problematyki artystycznej

Biblijna scena Chrztu Jezusa pojawiła się już w plastyce wczesnochrześcijańskiej. Jej funkcja od początku wiązała się z wizualną prezentacją sakramentu, który stanowi duchową inicjację chrześcijańskiego życia, jest także niezbędny do zbawienia. Na formę ikonograficzną wpływał przede wszystkim zmieniający się na przestrzeni wieków kształt liturgii chrzcielnej. Zwłaszcza w sztuce nowożytnej sceny Chrztu Jezusa, będące przedstawieniem ustanowienia sakramentu chrztu, zyskiwały także wymiar wizerunków teofanii, czyli objawienia Trójcy Świętej. O wyjątkowości omawianego tematu stanowi fakt, iż jest to pierwsze wydarzenie z publicznej działalności Jezusa i jedyne, w którym sam nie podejmując żadnych aktywności związanych z nauczaniem, bądź czynieniem cudów, poddaje się dobrowolnie działaniu św. Jana Chrzciciela. Wiąże się z tym istotna dla kompozycji i treści wielu przedstawień kwestia postaw obydwu mężczyzn. Jezus najczęściej ukazywany jest w postawie stojącej z rękami złożonymi w geście modlitwy lub, jak w przypadku omawianej płaskorzeźby, skrzyżowanymi na piersiach. Układ ten jest obecny w przedstawieniach plastycznych Chrztu Jezusa od XIV wieku i bywa interpretowany jako gest poddania się woli Boga Ojca, podobnie jak uczyniła to Maria podczas Zwiastowania. Tradycja udzielania chrztu przez polanie wodą („per infusionem”) zastąpiła w dobie średniowiecza obrzęd zanurzenia („per immersionem”). Stąd od XIV wieku stojący na brzegu św. Jan Chrzciciel przechyla nad głową Jezusa muszlę, dzban czy niewielką, płaską miseczkę z wodą, jak w prezentowanej płaskorzeźbie. Pewnym przemianom ulegał także strój Jezusa. W przedstawieniach wczesnochrześcijańskich całkiem obnażony Syn Boży stanowił nawiązanie do Adama, bowiem „po chrzcie w Jordanie otworzyło się niebo, które Adam zamknął”. Od okresu karolińskiego i dojrzałego średniowiecza biodra Jezusa osłania perizonium. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa św. Jan Chrzciciel ukazywany był jako brodaty starzec, natomiast w epoce nowożytnej upowszechnił się zwyczaj przedstawiania go, zgodnie z zapisem w Ewangelii, jako rówieśnika Jezusa. Szaty proroka od początku stanowiła, wyłożona włosem na wierzch, skóra zwierzęca, przybierająca na przestrzeni epok różne formy. Udrapowana na kształt perizonium odnosi się do wizerunku Jana Chrzciciela jako pustelnika.
Płaskorzeźba powstała najprawdopodobniej w pierwszej ćwierci XIX wieku. Interesującym elementem jest ujmujące ją architektoniczne obramienie, na wzór niewielkiego retabulum ołtarzowego. Zarówno przyjmująca kształt półkoliście zamkniętej arkady część środkowa, zamykająca ją forma trójkątnego przyczółka, uszaki w formie przypór, jak i detal architektoniczny w postaci kolumienek o roślinnych kapitelach czy ornamentyka roślinna – stanowią bliskie nawiązania do struktury ołtarza głównego, który powstał około 1905 roku w warsztacie tyrolskiego rzeźbiarza Ferdinanda Stuflessera.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry. Prace konserwatorskie przeprowadzono w 1990 roku. Nie zachowała się figura gołębicy Ducha Świętego, świadczy o tym ślad po mocowaniu w partii nieba.

Streszczenie

Usytuowana w pobliżu chrzcielnicy płaskorzeźba przedstawiająca scenę Chrztu Jezusa w Jordanie najprawdopodobniej stanowiła wystrój poprzedniego, nieistniejącego kościoła we Włosienicy. Powstała zatem około 1829 roku. Dekoracyjne obramienie ujmujące płaskorzeźbę wykonano z końcem XIX lub na początku XX wieku.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Chrzest Jezusa w Jordanie", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/chrzest-jezusa-w-jordanie

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności