Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Wyposażenie w kościele św. Stanisława w Rabie Wyżnej powstało prawdopodobnie przed 1765 rokiem, gdyż w aktach wizytacji z tego roku wymienionych jest siedem ołtarzy o innych niż w aktach poprzedniej (1728) wezwaniach i ilości. Według opisu ołtarze ozdobione były rzeźbą, miejscami pozłacane, polichromowane i posrebrzane, wszystkie miały malowane obrazy. W czasie przebudowy kościoła w latach 1841-1843 wszystkie ołtarze zostały „na nowo popostawiane” i odmalowane. W 1861 roku proboszcz Franciszek Dzikiewicz własnym kosztem sprawił antepedium przed ołtarz główny. Retabulum odmalowano w 1903 roku, a w latach 1961-1969 odzłocono. W latach 1969-1975 sprawiono nowy ołtarz posoborowy do odprawiania mszy przodem do wiernych, a także nowy pulpit, nową ambonkę oraz nowy stopień pod ołtarz. W 1977 roku w ołtarzu zainstalowano urządzenie do odsłaniania obrazu Matki Boskiej Różańcowej. Retabulum odzłocono w 1985 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa z bramkami, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, na wysokim cokole. Ołtarz prostopadłościenny, mensa drewniana z marmurowym portatylem. Antepedium w formie leżącego prostokąta, ujęte profilowaną ramą. W jego polu trzy medaliony, w środkowym monogram IHS, w zewnętrznych alfa i omega, w narożach rocaille. Tabernakulum w formie prostopadłościennej metalowej skrzynki obitej fakturowaną blachą. Drzwiczki dwuskrzydłowe w kształcie stojącego prostokąta, w metalowych opaskach, z aplikowanymi, odlewanymi przedstawieniami krzyży ze zbożem i winnym gronem na fakturowanym tle. Tabernakulum w drewnianej obudowie stanowiącej dwustrefowy cokół dla tronu wstawienia, dekorowany płycinami z rozetami. Tron w formie obrotowej niszy w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, ujętej dwiema parami kolumienek o kapitelach korynckich, dźwigających pełne belkowanie, przyjmujące nad niszą kształt łuku segmentowego o wypukłym licu. Na belkowaniu cokół ujęty w narożach spływami wolutowymi z figurą baranka apokaliptycznego na księdze.
Nastawa flankowana dwiema parami pilastrów i parą filarów zewnętrznych ustawionych delikatnie pod kątem względem lica ołtarza, o trzonach dekorowanych rocaille'm i zwisami kwiatowymi, przed nimi para kolumn o kapitelach kompozytowych. Podpory dźwigają pełne belkowanie, wyłamane na ich osi oraz przerwany, wolutowy przyczółek z figurami aniołów. Belkowanie przerwane nad polem środkowym, połączone architrawem przyjmującym kształt łuku nadwieszonego. W polu środkowym nisza w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem z obrazem św. Stanisława, ujęta profilowaną ramą dekorowaną rocaille'm. Nisza flankowana rocaille'm i zwisami kwiatowymi. Kondygnacja ujęta uszami utworzonymi z rocaille'u, wolut i dekoracji roślinnej. Zwieńczenie w formie zbliżonej do trapezu o wklęsłych bokach, zamknięte gzymsem przechodzącym w dwie zwrócone ku sobie woluty, zakończone medalionem z monogramem IHS w otoku z obłoków, w glorii promienistej. W polu obraz w formie analogicznej względem zwieńczenia z przedstawieniem św. Jana Nepomucena, ujęty w profilowaną ramę. U dołu dekorowany muszlą flankowaną przez ornament roślinny. Bramki z przejściami w formie stojącego prostokąta z nadprożem w kształcie cokołów, utworzonych z dwóch wolut, na których stoją figury św. Stanisława i św. Wojciecha. Struktura polichromowana w kolorze bladoróżowym, kapitele na różowo, ornamentyka, profile i kolumny pozłocone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny podczas przebudowy w latach 1841-1843 nie uległ wielkim zmianom w zakresie struktury architektonicznej, prawdopodobnie nastawę ustawiono na nowym cokole z dobudowanymi bramkami, na których wtórnie umieszczono figury świętych biskupów (prawdopodobnie z ołtarza bocznego). Zamontowano do retabulum nowy ołtarz z mensą i antepedium. Nastawa została również miejscami uzupełniona o nowe ornamenty, w większości jednak zachował się rocaille z czasu powstania ołtarza.
Retabulum reprezentuje typ aediculowy, a mianowicie jednokondygnacyjnej, prostej nastawy ujętej podporami, ze zwieńczeniem. Ołtarz jako główny w kościele ma reprezentacyjny charakter, dlatego otrzymał rozbudowaną architekturę kondygnacji w postaci większej liczby podpór oraz zwieńczenie zakończone glorią promienistą, nadającą całej strukturze okazałości.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ubytki warstwy gruntu i złoceń, zabrudzenia. Ołtarz restaurowany w latach 1903, 1961-1969, 1985.

Streszczenie

Ołtarz główny powstał, tak jak pozostałe elementy wyposażenia w kościele, przed 1765 rokiem. W latach 1841-1843 został nieco przebudowany i uzupełniony o nowe części. Nastawa reprezentuje typ aediculowy, o nieco rozbudowanej strukturze, nadającej jej okazałości odpowiedniej dla ołtarza głównego w kościele.

Bibliografia