Nawiedzenie św. Elżbiety

Dzieje zabytku

Obraz „Nawiedzenie św. Elżbiety” powstał z przeznaczeniem do zwieńczenia ołtarza bocznego św. Anny przed 1765 rokiem. Mimo przekształceń ołtarza w latach 1841-1843 dzieło zostało zachowane in situ. Prawdopodobnie było odnowione razem z ołtarzem w latach 1961-1969.

Opis

Obraz w formie stojącego owalu. Przedstawia spotkanie Marii i św. Elżbiety. W prawej części obrazu Maria zwrócona w trzech czwartych w prawo, lewą ręką podtrzymuje płaszcz na wysokości łona, prawą kieruje w stronę Elżbiety. Twarz ma owalną o bladej karnacji, łagodnych, młodzieńczych rysach i jasnych włosach ukrytych pod welonem. Ubrana jest w jasnoróżową suknię przepasaną w talii, niebieski płaszcz zarzucony na ramiona i plecy, podtrzymywany z przodu oraz biały welon opadający na ramiona i plecy. Nad głową ma nimb. W lewej części obrazu św. Elżbieta zwrócona w trzech czwartych w lewo, prawą rękę wyciąga w stronę Marii, lewą ją obejmuje. Twarz ma owalną o łagodnych, młodzieńczych rysach, jasnej karnacji, okoloną jasnymi włosami, przesłoniętymi welonem. Ubrana jest w beżową suknię, przepasaną w talii, czerwony płaszcz z zieloną podszewką, zarzucony na lewe ramię i opadający na plecy i z przodu postaci, na głowie ma biały welon. Postacie ukazane na zewnątrz przed wejściem do domu widocznego za Elżbietą.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz przedstawia scenę Nawiedzenia przez Marię św. Elżbiety opisaną w Ewangelii św. Łukasza: „W tym czasie Maryja wybrała się i poszła z pośpiechem w góry do pewnego miasta w [pokoleniu] Judy. Weszła do domu Zachariasza i pozdrowiła Elżbietę. Gdy Elżbieta usłyszała pozdrowienie Maryi, poruszyło się dzieciątko w jej łonie, a Duch Święty napełnił Elżbietę. Wydała ona okrzyk i powiedziała: «Błogosławiona jesteś między niewiastami i błogosławiony jest owoc Twojego łona. A skądże mi to, że Matka mojego Pana przychodzi do mnie? Oto, skoro głos Twego pozdrowienia zabrzmiał w moich uszach, poruszyło się z radości dzieciątko w moim łonie. Błogosławiona jesteś, któraś uwierzyła, że spełnią się słowa powiedziane Ci od Pana»” (Łk 1, 39-45).
Scena Nawiedzenia w sztukach plastycznych na początku występowała w cyklach maryjnych, często zestawiana ze Zwiastowaniem. Wyodrębniła się jako samodzielne przedstawienie w XV wieku. W nowożytności temat ten był realizowany już stosunkowo rzadko. Mimo, iż tekst Pisma wskazuje, że Maria weszła do domu Elżbiety, to najczęściej ich spotkanie przedstawiane było przed domem świętej, na progu wejścia lub symbolicznie, na tle świątyni. Kolejnym zagadnieniem był sposób interpretacji opisanego przez św. Łukasza Ewangelistę pozdrowienia. W najstarszych przedstawieniach kobiety pozdrawiały się z pewnej odległości, później przy pomocy uścisku dłoni. Inną formą pozdrowienia wykorzystywaną w plastyce, zazwyczaj już nowożytnej, był uścisk lub często objęcie się jedną ręką, drugą zaś wykonanie innego gestu, jak zaproszenie do domu przez Elżbietę, podanie sobie rąk czy wskazanie łona. W przedstawieniach Nawiedzenia zawsze wyraźnie podkreślano młodzieńczość Marii i podeszły wiek Elżbiety.
Na omawianym obrazie kobiety witają się przed domem Elżbiety. Święta jedną ręką obejmuje Marię, drugą wskazuje na nią, Maria zaś lewą ręką podtrzymuje płaszcz na łonie, wskazując na swój brzemienny stan, prawą zaś kieruje ku Elżbiecie. Bardzo nietypowy jest sposób przedstawienia obu kobiet jako młodych, gdyż Elżbieta zazwyczaj ukazywana była jako dużo starsza. Scena Nawiedzenia rozumiana była jako potwierdzenie wcielenia i macierzyństwa Marii. W czasie odwiedzin św. Elżbieta jako pierwsza rozpoznała w Marii Matkę Boga i tak ją nazwała. Jest to również potwierdzenie podwójnego cudownego macierzyństwa, dziewicy Marii i bezpłodnej Elżbiety, będącej już w podeszłym wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Silne przetarcia i zabrudzenia warstwy malarskiej, ubytki, spękania wzdłuż linii desek, ślady po drewnojadach. Obraz prawdopodobnie był odnowiony w latach 1961-1969.

Streszczenie

Obraz Nawiedzenia powstał z przeznaczeniem do zwieńczenia ołtarza bocznego św. Anny przed 1765 rokiem. Dzieło przedstawia scenę Nawiedzenia przez Marię św. Elżbiety opisaną w Ewangelii św. Łukasza (Łk 1, 39-45). Była ona rozumiana jako potwierdzenie wcielenia i macierzyństwa Marii.

Bibliografia