Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Ołtarz główny powstał zapewne podczas jednej z osiemnastowiecznych renowacji świątyni. Jedna z ważniejszych rozpoczęła się w 1781 roku: „[Ksiądz] Franciszek Minocki […] z Panią Anną z Morskich Grodzicką Kasztelanową Oświęcimską, wysokich cnót Kollatorką, wspólnie łożonym nakładem, z samych prawie fundamentów, reperuie Kościół”. Prawdopodobnie remont trwał kilka lat, bowiem jeszcze podczas wizytacji w 1783 roku nie podjęto się opisu kościoła ze względu na trwające prace „dla znaczney reparacyi, w którey teraz iest exekrowany, y dlatego co do materyalnego stanu nie opisuje się”. Opisano jednakże tabernakulum: „Tabernaculum nowe drewniane, całe wyzłacane, Firankami pięknymi y materyą ozdobione, do którego przyrobione są Aniołowie snycerskiey roboty z pozłotą”. Wtedy prawdopodobnie kościół uzyskał obecne, rokokowe wyposażenie: trzy ołtarze oraz ambonę. W inwentarzu z 1827 roku zapisano, że tabernakulum ołtarza pomalowane było na kolor czerwony. Pełną konserwację nastawy wykonano w 1997 roku pod kierownictwem Kingi Kuzemczak, Danuty Przędy i Iwony Trzaskalik-Kolarczyk.

Opis

Ołtarz architektoniczny, drewniany, jednoosiowy, jednokondygnacyjny z bramkami. Mensa wąska, prostopadłościenna o ściankach wklęsło-wypukłych. Tabernakulum w kształcie prostopadłościennej skrzynki z przodu o linii wklęsło-wypukłej z uskokami. Ustawione jest na wysokim cokole, flankowane parą szerokich, wklęsłych pilastrów, zdobionych ornamentem złożonym z przeplatających się wolut i kampanul. Ścianka frontowa wypukła, w polu prostokątne, metalowe drzwiczki, zdobione kiśćmi winogron i kłosami zbóż, pośrodku łaciński prosty krzyż. Całość zamknięta profilowanym gzymsem. Po bokach tabernakulum zwisy z kampanul, a na skrajach płaskorzeźbione uszy z liści akantu. Do górnej krawędzi przybite gwoździem na trzech tulejach lampki oliwne. Nad tabernakulum tron wystawienia z rzeźbionymi w drewnie aniołkami na obłokach adorującymi krucyfiks.

Retabulum ustawione na zdwojonym cokole, ujęte zwielokrotnionymi pilastrami toskańskimi i dwiema kolumnami kompozytowymi na wysokich cokołach, ustawionymi pod kątem i podtrzymującymi profilowane, przerwane belkowanie. Pilastry od strony wewnętrznej ołtarza są wklęsłe, ozdobione dwiema parami uskrzydlonych główek anielskich i zwisami z kwiatów; od zewnątrz pilastry mają trzony wypukłe. W polu głównym wnęka, ujęta ramą w kształcie stojącego prostokąta o uszatych narożach. We wnęce na czerwonym tle umieszczony obraz Matki Boskiej Piekarskiej, na zasuwach obrazy „Koronacja Matki Boskiej” oraz „Św. Mikołaj”. Nad obrazem kartusz o kształcie zbliżonym do rombu z ornamentami rocaille'owymi wokół; w polu napis „ALTARE / PRIVILEGI/ATUM”. Na osi kolumn, na przyczółku ustawione są wazony z kwiatami.

Zwieńczenie w kształcie stojącego prostokąta, flankowane parą pilastrów podtrzymujących przerwane belkowanie, zamknięte gzymsem w formie łuku odcinkowego. Na szczycie promienista gloria z otokiem chmur pośrodku z płaskorzeźbionym monogramem IHS. W polu głównym obraz przedstawiający Ekstazę św. Teresy w kształcie stojącego prostokąta, zamknięty łukiem nadwieszonym. Po bokach zwieńczenia uszy z liści akantu i kwiatów. Pod obrazem uskrzydlona para główek aniołków.

Bramki w formie stojącego prostokąta, flankowane węgarami, zamknięte wolutowym łukiem z ustawionymi na szczycie na niskich cokołach rzeźbami świętych: po lewej św. Piotra, a po prawej św. Pawła. Przejście zamknięte łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Struktura polichromowana w kolorze jasnobeżowym, ornamentyka złocona, detale srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny reprezentuje typ aediculowy, czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parami podpór dźwigających przerwane belkowanie, ze zwieńczeniem. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły twórcy tego retabulum, które powstało po 1783 roku. Umieszczony na kartuszu ołtarza napis „ALTARE PRIVILEGI/ATUM”, oznacza iż jest to ołtarz uprzywilejowany, przy którym można uzyskać odpust zupełny dla duszy w czyśćcu podczas odprawiania mszy świętej. W 1967 roku papież Paweł VI w konstytucji apostolskiej „Indulgentiarum doctrina” zniósł jednak ten przywilej odpustu zupełnego z wykorzystaniem tzw. uprzywilejowanych ołtarzy.

Streszczenie

Ołtarz główny powstał zapewne podczas jednej z osiemnastowiecznych renowacji świątyni. Prawdopodobnie rozpoczęty w 1781 roku remont trwał kilka lat, bowiem jeszcze podczas wizytacji w 1783 roku nie podjęto się opisu kościoła i jego wyposażenia ze względu na trwające prace. Wtedy zapewne kościół uzyskał obecny, rokokowy wystrój: trzy ołtarze oraz ambonę. W polu głównym umieszczony jest obraz Matki Boskiej Piekarskiej, na zasuwach obrazy „Koronacja Matki Boskiej” oraz „Św. Mikołaj”, a w zwieńczeniu, obraz przedstawiający Ekstazę św. Teresy.

Bibliografia