Chrystus Zmartwychwstały

Dzieje zabytku

Rzeźba została wymieniona w wizytacji z 1783 roku: „Figura. Resurrekcyi nowa, z chorągiewką, czerwono malowana”.

Opis

Rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego pełnoplastyczna, wolnostojąca, ustawiona na niskim cokole. Chrystus ukazany w całej postaci, ustawiony frontalnie, w delikatnym kontrapoście, ma prawą nogę ugiętą w kolanie i wspartą na czaszce z wężem. Ręce ma ugięte w łokciach i wyciągnięte przed siebie, w lewej trzyma chorągiew o długim drzewcu, a prawą unosi w geście błogosławieństwa. Jego twarz jest pociągła, o wysokim czole, długim i wąskim nosie, dużych oczach i rozchylonych ustach, okolona średniej długości, ciemną brodą i długimi, falowanymi włosami, które opadają na plecy i lewe ramię. Wokół głowy ma złoty nimb krzyżowy utworzony z wiązek promieni o nierównej długości. Chrystus ubrany jest w białe perizonium oraz czerwony płaszcz odsłaniający tors, otaczający figurę i przerzucony przez lewe ramię. Na dłoniach, stopach i boku zaznaczone są ślady męki. Polichromia ciała jest naturalistyczna, nimb pozłacany, drzewce chorągwi srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba powstała zapewne niedługo przed 1783 rokiem, o czym świadczy zapis w wizytacji z 1783 roku, mówiący o nowej figurze rezurekcyjnej w kościele w Czulicach, a także jej cechy stylowe zgodne z tendencjami panującymi w małopolskiej rzeźbie trzeciej ćwierci XVIII wieku. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły autora dzieła, które reprezentuje wysoki poziom artystyczny warsztatu rzeźbiarskiego, prawdopodobnie małopolskiego. Rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego przedstawia triumfującego Zbawiciela, który powstał z grobu. Reprezentuje klasyczne ujęcie ikonograficzne Zmartwychwstałego, wykształcone jeszcze w średniowieczu: Chrystus jest półnagi, ma założony czerwony płaszcz, jedną ręką błogosławi, a w drugiej trzyma chorągiew – symbol triumfu nad grzechem i śmiercią. Chorągiew w liturgii chrześcijańskiej używana była od X wieku. Składa się z drzewca z przymocowanym płatem zwieszającej się tkaniny, na której zwykle umieszczony jest znak krzyża. U dołu może być zakończona prosto lub wycięta w dwa ząbki zdobione dodatkowo frędzlami, tak jak w przypadku omawianej rzeźby. Pierwszą, znaną chrześcijańską chorągwią było labarum Konstantyna Wielkiego, na którym pierwotnie osadzony był orzeł (symbol Jowisza), a dopiero później symbole Chrystusa. Według przekazu Euzebiusza z Cezarei zmiana ta nastąpiła w 312 roku, kiedy przed bitwą przy moście Mulwijskim cesarz Konsantyn zobaczył na niebie świetlisty krzyż, a pod nim napis w języku greckim: „Z tym znakiem zwyciężysz". Kontynuacją tego typu chorągwi były: chorągwie kościelne używane w średniowieczu jako sztandary wojenne, przyozdobione postaciami świętych i noszone na czele wojska; chorągwie papieskie oraz chorągiew, którą trzyma w ręku Chrystus Zmartwychwstały w ikonografii sztuki sakralnej. Drugim ważnym elementem tego przedstawienia jest purpurowy płaszcz. Motyw ten pojawił się w sztuce niemieckiej już w XIV wieku. Płaszcz oprócz dzieł ukazujących Chrystusa Zmartwychwstałego jest również obecny na innych przedstawieniach: Chrystusa Umęczonego, Ecce Homo, Tłoczni mistycznej, w scenach Sądu Ostatecznego, czy Naigrywania w sztuce bizantyńskiej. Purpura jest znakiem godności królewskiej, ale oznacza również krew, przez co symbolizuje męczeństwo i śmierć Chrystusa. Figura Chrystusa Zmartwychwstałego używana jest w procesji podczas rezurekcji, po której stawiana jest na ołtarzu, gdzie znajduje się aż do święta Wniebowstąpienia.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zabrudzenia całości; drobne ubytki warstwy polichromii; brak jednego palca u prawej ręki oraz jednego u lewej ręki.

Streszczenie

Rzeźba powstała zapewne niedługo przed 1783 rokiem, o czym świadczy zapis w wizytacji z 1783 roku, mówiący o nowej figurze rezurekcyjnej w kościele w Czulicach, a także jej cechy stylowe zgodne z tendencjami panującymi w małopolskiej rzeźbie trzeciej ćwierci XVIII wieku. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły autora dzieła, dobrej klasy rzeźbiarza zapewne pracującego na obszarze Małopolski. Przedstawia zmartwychwstałego Chrystusa, który powstał z grobu. Używana jest w procesji podczas rezurekcji, po której stawiana jest na ołtarzu, gdzie znajduje się aż do Wniebowstąpienia.

Bibliografia