Ołtarz boczny północny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Bystra-Sidzina
Miejscowość
Sidzina
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Parafia Św. Mikołaja
Tagi
ks. Sowicki Stanisław Matka Boska Sidzińska ołtarz boczny św. Dominik św. Jacek
Miejsce przechowywania
północna ściana nawy
Identyfikator
DZIELO/10868
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
1867-1888
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, snycerskie, stolarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 355 cm
wysokość – 670 cm
głębokość – 117 cm
Inne wymiary – Tabernakulum: wysokość 66 cm, szerokość 56 cm, głębokość 37 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał w czasie, gdy proboszczem Sidziny był ksiądz Stanisław Sowicki, czyli między 1867 a 1888 rokiem. Ksiądz Sawicki sprawiając nowy ołtarz dla cudownego obrazu Matki Boskiej Sidzińskiej, umieścił w nim po bokach figury św. Dominika i św. Jacka, aby służyły obu działającym przy kościele bractwom maryjnym: szkaplerznemu i różańcowemu.


Opis

Ołtarz architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa w kształcie nieregularnego prostopadłościanu, poprzedzona dwoma stopniami. Antepedium w formie prostokątnej płyciny, wewnątrz której w narożach są stylizowane dekoracje kwiatowe, a pośrodku równoramienna gwiazda w kartuszu. Tabernakulum w kształcie prostokątnej skrzynki, flankowane w narożach ustawionymi pod kątem pilastrami w formie liści, podtrzymującymi wyłamujący się gzyms. Drzwiczki zamknięte półkoliście z aplikowanym motywem kielicha oraz medalionem z napisem IHS w niewielkiej glorii. Drzwiczki obite srebrzoną blachą, boki i dekoracje złocone, gzyms w kolorze jasnoniebieskim.

Cokół nastawy zdobiony kratkowaniem, a po bokach prostokątnymi płycinami ze stylizowaną dekoracją akantową. Retabulum flankowane zdwojoną parą pilastrów i stojącą przed nimi parą kolumn. Podpory dźwigają wyłamane na osi belkowanie. Kolumny ustawione na bazach, trzony gładkie i złocone, wybrzuszone pośrodku, kapitele kompozytowe. W polu głównym w niszy zamkniętej półkolistym łukiem umieszczony jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, a powyżej rzeźba Boga Ojca. Na boku ołtarza znajdują się rzeźby: św. Dominika po lewej i św. Jacka po prawej stronie. Na belkowaniu usadzona jest para aniołków. Zwieńczenie o fantazyjnym kształcie zbliżonym do stojącego prostokąta z płaskorzeźbioną sceną ofiarowania szkaplerza św. Szymonowi Stockowi. U góry zwieńczenia podpięta srebrzona kotara o złoconym brzegu, spływająca na jego boki zwieńczenia. W górnej partii, po bokach para aniołków z wzniesionymi do góry rękami oraz dwie uskrzydlone główki anielskie. Na szczycie nastawy zatknięta jest promienista gloria złożona z wiązek promieni o nierównej długości z monogramem maryjnym otoczonym przez wieniec z obłoków w polu. Po bokach nastawy ołtarzowej umieszczone są uszaki utworzone ze stylizowanego akantu. Polichromia ołtarza w kolorze jasnoniebieskim, dekoracje ornamentalne oraz detale złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz boczny reprezentuje typ aediculowy, czyli jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerwane belkowanie ze zwieńczeniem. Struktura opiera się na wzorach wykształconych w sztuce nowożytnej. Nastawa jest posadowiona na wysokim cokole z polem głównym flankowanym podporami, z obrazem w pierwszej kondygnacji oraz płaskorzeźbą w zwieńczeniu. Monogram maryjny w promienistej glorii zwieńczenia ołtarza posiada już neogotyckie formy nawiązujące do astwerku. Rzeźby św. Dominika, św. Jacka oraz aniołków w zwieńczeniu zostały wykonane w czasie powstania całej nastawy ołtarzowej w tym samym warsztacie rzeźbiarskim. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły twórcy tego retabulum i jego rzeźb.

Ikonografia ołtarza w całości poświęcona jest Matce Boskiej. W polu głównym znajduje się otoczony kultem obraz Matki Bożej Sidzińskiej. W zwieńczeniu natomiast jest płaskorzeźba Matki Boskiej Szkaplerznej ze sceną ofiarowania szkaplerza św. Szymonowi Stockowi, a po bokach rzeźby dwóch świętych dominikańskich, których życiorysy były szczególnie związane z kultem maryjnym. Ukazana scena w zwieńczeniu jest ilustracją tradycji zakonu karmelitańskiego, według której w nocy z 15 na 16 lipca 1251 Matka Boska ukazała się św. Szymonowi Stockowi w klasztorze Karmelitów w Cambridge, trzymając w dłoniach szkaplerz i przekazując karmelicie informacje o przywilejach, jakich doznają ci, którzy będą go nosić. Późniejsza tradycja uzupełniła wizję o gest przekazania szkaplerza świętemu. Formułę tę przejęła również sztuka, w której scena ta zaczęła być ukazywana samodzielnie od XVI wieku. Ten typ przedstawienia rozpowszechnił się zwłaszcza w okresie baroku, ale był również bardzo popularny w XIX wieku. Obraz Matki Boskiej Szkaplerznej w zwieńczeniu ołtarza w Sidzinie został umieszczony zgodnie ze starymi zaleceniami dotyczącymi wyglądu brackiego ołtarza, wydanymi w 1650 roku w książce „Skarb karmelitański”: „bractwo ma być postanowione przy pewnym ołtarzu, abo też w kaplicy na to zgotowaney. Na ołtarzu bractwa bądź w kościele bądź w kaplicy będącym będzie obraz Naświętszey Panny podaiącey Szkaplerz sw. Błogosławionemu Szymonowi, iako w historiey piszą y maluią”.

Streszczenie

Ołtarz powstał w czasie, gdy proboszczem Sidziny był ksiądz Stanisław Sowicki, czyli między 1867 a 1888 rokiem. Ksiądz Sawicki sprawiając nowy ołtarz dla cudownego obrazu Matki Boskiej Sidzińskiej, umieścił w nim po bokach figury św. Dominika i św. Jacka, aby służyły obu działającym przy kościele bractwom maryjnym: szkaplerznemu i różańcowemu. W zwieńczeniu umieszczona jest płaskorzeźbiona scena przedstawiająca przekazanie szkaplerza św. Szymonowi Stockowi przez Matkę Boską.

Bibliografia

"Dziedzictwo kulturowe Podbabiogórza. Zabytki", Sucha Beskidzka 2014
Leśniak Kazimierz, "Ocalić od zapomnienia. Dzieje Sidziny 1563-2006", Kraków 2007
Czarniak Władysław, "Księża rodacy i duszpasterze Sidziny na przestrzeni 450 lat jej historii", Kraków 2013
Moisan Krystyna, "Matka Boska Szkaplerzna" , [w:] "Maryja Orędowniczka Wiernych. Ikonografia nowożytnej sztuki kościelnej w Polsce, t. 2" , red.Moisan Krystyna, Szafraniec Beata , Warszawa 1987 , s. 95-132

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Parafialne w Sidzinie, Kronika parafialna, b.s.

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, Karta ewidencyjna ołtarza bocznego Matki Boskiej w kościele św. Mikołaja w Sidzinie, oprac. Mikołaj Niedojadło, 2008 r.

Jak cytować?

Maria Działo, "Ołtarz boczny północny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-polnocny-3

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności