Kościół św. Mikołaja

Dzieje zabytku

W aktach wizytacji z 1598 roku odnotowano, że pierwszy kościół w Sidzinie został zbudowany około 1582 roku. Historię powstania tej świątyni głosi również miejscowa legenda, według której materiały budowlane i część wykonanej pracy w cudowny sposób miały przenosić się nocą na Górkę Błachuta z Borów Mikowych, gdzie rozpoczęto budowę. Robotnicy dwukrotnie przystępowali do pracy w Borach Mikowych, jednak jej efekty nocą znów wracały na Błachutówkę. Ustawiona straż nocna miała zaobserwować, że to aniołowie przenoszą materiały budowlane w drugie miejsce. Czwartego dnia pracę przeniesiono już ostatecznie na Górkę Błachuta. Po dwóch latach budowlę ukończono i nakryto gontem. Z kolei akta wizytacji z 1598 roku zawierają bardziej wiarygodne informacje, dotyczące samego wyposażenia świątyni. W ołtarzu głównym umieszczony był obraz św. Józefa, a w ołtarzach bocznych obraz św. Mateusza oraz krucyfiks. W kościele znajdował się również niewielki chór muzyczny, a na belce tęczowej zawieszony był „imagine crucifixi in medio sui”, który do tej pory znajduje się w kościele. W aktach wizytacji z 1602 roku ponownie wzmiankowano drewniany kościół lub kaplicę dedykowaną św. Mikołajowi, lecz niekonsekrowaną, w której wnętrzu znajdowały się trzy ołtarze i wspomniany wcześniej krucyfiks. Informacje o trzech drewnianych ołtarzach, niekonsekrowanych przekazano jeszcze w aktach wizytacji z 1617 roku, a dopiero w 1645 roku opisano je jako konsekrowane.

Przed 1646 rokiem ukończono stawianie drugiej świątyni w Sidzinie. Była to budowla jednonawowa, nakryta płaskim stropem, bez malowideł. Budowlę obiegały podcienia, zwane sobotami. Od północy do prezbiterium przylegała zakrystia, a od zachodu wieża. Kościół ten odnotowano jeszcze w aktach wizytacji w 1729 roku: „[…] lignea, consecrata, tituli Sancti Nicolai Dies Dedictaionis celebratur Dominica Prima post Festum Sancti Matthei Apostoli […]”, a także z 1748 roku: „Habet Ecclesiam Parochialem, Ecclesia Parochiali Makowviensi affiliatam, anno 1646 consecratam. Dies anniversaria Dedicationis Dominica Prima post Festum S. Matthei Apostoli celebratur […]”. W tym czasie w świątyni znajdowały się już cztery ołtarze: główny – Najświętszej Marii Panny, Chrystusa Ukrzyżowanego, św. Mikołaja i jeszcze jeden pod wezwaniem Matki Boskiej. Ponadto w aktach wizytacji wzmiankowana była kaplica Matki Bożej: „Capella a parte septem tronali Capella BMa in qua est altare. Pavimentum lapiedeum. Tabulatum ex asseribus depictum. Parietes tela depicta per totum decorati”.

Ponieważ mały, drewniany kościół nie mieścił wszystkich parafian w 1813 roku (a według niektórych przekazów juz w 1809 roku) postanowiono o budowie nowej, większej świątyni według planów kościoła w Makowie Podhalańskim. Kamień wydobywano w okolicznych kamieniołomach „Psiej Dolinie” oraz „Za Gorylką”, a także w Łęgu, gdzie materiał budowlany został naniesiony przez powódź w 1813 roku. Cegłę zakupiono w Żywcu. Budowę rozpoczęto w 1815 roku wylaniem fundamentów, a całość zakończono w 1825 roku. Świątynię pokryto blachą miedzianą. Na podłogę zwożono płaskie kamienie z „Za Gorylki”, które następnie szlifowano i układano w kościele (posadzkę tę wymieniono w 1949 roku na czarno-białe lastrykowe płytki). Świątynię poświęcił 16 lipca 1815 ksiądz Ignacy Machayski, proboszcz z Suchej Beskidzkiej, a konsekrował ją 3 maja 1825 biskup tarnowski Grzegorz Tomasz Ziegler. Kościół ten został zniszczony w wyniku pożaru w 1911 roku. Świątynię odnowiono rok później. Pierwotnie kościół pokryty był gontem, który w 1868 roku zastąpiono blachą miedzianą, a po pożarze w 1911 roku eternitem. Następnie pokrycie dachu zmieniono na blachę żelazną, ocynkowaną nad prezbiterium i zakrystią. Na hełmach wieży i sygnaturki położona jest obecnie blacha miedziana, która ocalała z pożaru. Na chórze zostały umieszczone dwunastogłosowe organy wykonane przez firmę Rieger z Jagorsdorfu. Polichromię kościoła wykonał Antoni Stopa (1849-1922), malarz i poeta, pochodzący z Osiedla Ostrysz w Makowie Podhalańskim, uczeń Jana Matejki przed 1911 rokiem. Obecnie w ramach prac konserwatorskich obrazy uległy jednak zmianom, na przykład scenę „Sanktuarium siedmiu aniołów” zastąpiono obrazem przedstawiającym rozmowę Jezusa z uczniami. W 2008 roku wykonano boazerię w prezbiterium oraz siedzenia dla celebransów i ministrantów, natomiast pod koniec listopada firma Kazimierza Wolskiego z Mizernej położyła granitową posadzkę w całym kościele. W kolejnym roku pokryto boazerią pozostałe ściany w kościele, wykonano nowe ławki i zastąpiono dotychczasowe krzesła dębowymi klęcznikami. Na placu przed kościołem można zobaczyć pomnik z 1911 roku wystawiony na pamiątkę księdza Wojciecha Blaszyńskiego, wieloletniego proboszcza tutejszej parafii i działacza ludowego Stanisława Stojałowskiego. Pomnik wystawiło miejscowe Kółko Rolnicze i strażacy. W 1954 roku wykonano 14 stacji drogi krzyżowej z napisami fundatorów oraz mur otaczający plac przykościelny, a w 1956 roku zrobiono dookoła kościoła chodnik z płyt betonowych.

Opis

Kościół usytuowany jest w południowo-wschodniej części wsi, otoczony kamiennym murem, otynkowanym, krytym betonową płytą, w który wbudowano współczesne stacje drogi krzyżowej. Na plac kościelny prowadzą trzy bramy. Główna brama znajduje się w murze od strony zachodniej, nakryta jest ostrołukową arkadą. Dwie mniejsze bramy zlokalizowane są od strony południowej oraz od strony wschodniej. Na placu przed kościołem stoi pomnik z 1911 roku wystawiony na pamiątkę księdza Wojciecha Blaszyńskiego i działacza ludowego Stanisława Stojałowskiego.
Świątynia jest orientowana, murowana, jednonawowa z węższym i krótkim prezbiterium, zamkniętym półkoliście oraz z wieżą na zakończeniu nawy. Do prezbiterium przylega zakrystia od północy i skarbczyk od południa. Od strony południowej dobudowana jest również niska kruchta. Wnętrze trójprzęsłowej nawy rozczłonkowane jest filarami przyściennymi wspierającymi sklepienie żagielkowe. Chór muzyczny trójarkadowy, wsparty na dwóch filarach. W ścianach korpusu nawowego znajdują się głębokie wnęki, w których umieszczone są prostokątne otwory okienne zamknięte półkolistym łukiem, po trzy od strony północnej i południowej; takie same okno znajduje się również w apsydzie od strony południowej oraz na chórze od strony zachodniej. Ponadto w apsydzie na wysokości zwieńczenia ołtarza głównego umieszczone jest małe, okrągłe okno. W kruchcie, skarbczyku i zakrystii okna są prostokątne. Drzwi główne dwuskrzydłowe, drewniane z metalowymi okuciami, zabezpieczone od wewnątrz dwiema żelaznymi zaporami umocowanymi w murze. Podobne drzwi znajdują się od strony południowej z kruchty.
Fasada kościoła jest płaska, zakończona gzymsem z wysuniętą do przodu trójkondygnacyjną wieżą, nakrytą baniastym hełmem z latarnią. Drugie piętro wieży połączone jest z fasadą prostymi spływami. Przy wejściu na wysokich cokołach ustawione są rzeźby świętych Piotra i Pawła.
Kościoł nakryty jest dachem dwuspadowym, na skrzyżowaniu nawy z prezbiterium umieszczona jest sygnaturka z hełmem baniastym z latarnią.

Zarys problematyki artystycznej

Według badaczy historii kościoła w Sidzinie świątynia miała planem nawiązywać do kościoła Przemienienia Pańskiego w Makowie Podhalańskim. Jest to jednak niemożliwe, ponieważ nowy kościół w Makowie Podhalańskim został ukończony dopiero w 1833 roku, a poprzedni pochodził z około 1700 roku i miał raczej zupełnie odmienny charakter. Plan kościoła w Sidzinie jest natomiast bardzo zbliżony do planu niedaleko położonej świątyni Przemienienia Pańskiego w Jabłonce, która została wybudowana kilka lat wcześniej, w latach 1802-1807. Kościół w Sidzinie został zbudowany w stylu łączącym elementy baroku i klasycyzmu, zwanym stylem kościołów józefińskich (Musterkirchen) z wieżą w fasadzie flankowaną parą wolut. Był to styl bardzo popularny na pograniczu Galicji i Węgier. Kościół posiada kilka nowszych dobudówek. W jego bryle wyróżnia się nawa połączona z węższym i niższym, półkoliście zamkniętym prezbiterium oraz wieża nasadzona na zakończeniu nawy. Na fasadzie, wieżę flankują dwa proste spływy, za którymi ciągnie się jednokalenicowy dach. Podobne rozwiązanie znajduje się w kościele w Podwilku będącym barokowym pierwowzorem stylu józefińskiego na Orawie. Propagowanie tego stylu, związane jest z szeroko zakrojonymi reformami, które wprowadzono w Cesarstwie Austriackim w drugiej połowie XVIII wieku i wiązało się ze stopniowym ograniczeniem autonomii Kościoła. Dążenie do sprawowania kontroli nad Kościołem, również w sprawach architektury budynków sakralnych, miało polegać na „obronie czystości wiary zagrożonej przez irracjoanlny, emocjonalny i niedający się ująć w ścisłe ramy barok”. W 1771 roku Maria Teresa wydała rozporządzenie, według którego wszystkie kościoły miały posiadać „plan typowy”, w jednym z trzech wariantów: kościół na planie centralnym lub jeden z dwu planów kościołów jednonawowych, bez kaplic bocznych, z jednowieżowymi fasadami, dekorowanymi płaską artykulacją lizenową. Wyposażenie wnętrza pochodzi w głównej mierze z XIX wieku. Ołtarz główny został wykonany w stylu klasycystycznym, jednak z wykorzystaniem elementów z poprzedniej nastawy ołtarzowej z XVII wieku. Umieszczono w nim obraz patrona świątyni – św. Mikołaja, którego miejsce w czerwcu zajmuje wizerunk Najświętszego Serca Pana Jezusa, a w maju, sierpniu i październiku – płaskorzeźba przedstawiająca Matkę Bożą z Dzieciątkiem.

Streszczenie

Kościół św. Mikołaja w Sidzinie jest trzecią z kolei świątynią wybudowaną w tym miejscu. Powstała w latach 1815-1825. Świątynię poświęcił 16 lipca 1815 ksiądz Ignacy Machayski, proboszcz z Suchej Beskidzkiej, a konsekrował ją 3 maja 1825 biskup tarnowski Grzegorz Tomasz Ziegler. Kościół został zbudowany w stylu łączącym elementy baroku i klasycyzmu, zwanym stylem kościołów józefińskich (Musterkirchen) z wieżą w fasadzie. W kościele znajduje się ołtarz główny wykonany około 1825 roku z elementami siedemnastowiecznej nastawy pochodzącej z poprzedniego kościoła w Sidzinie. Ponadto w świątyni umieszczono cztery ołtarze boczne z XIX wieku: Matki Boskiej Sidzińskiej, Bożego Miłosierdzia, św. Józefa oraz Chrystusa Ukrzyżowanego. Jednym z najstarszych zabytków w kościele oprócz obrazu Madonny Sidzińskiej jest krucyfiks o charakterze późnogotyckim, który powstał zapewne w XVI wieku (przed 1598), wielokrotnie wzmiankowany w wizytacjach biskupich, jako zawieszony na belce tęczowej. Przy wejściu do kościoła stoi kamienna kropielnica z 1827 roku oraz dwie dziewiętnastowieczne rzeźby św. Piotra i św. Pawła. Najważniejszym zabytkiem w świątyni jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, zwanym też Matką Boską Sidzińską. Wizerunek namalowany na desce cedrowej, częściowo temperą, a częściowo farbą olejną jest datowany najpóźniej na XV wiek.

Bibliografia