Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Nastawa została opisana w aktach wizytacji z 1783 roku jako „Drugi Ołtarz na boku z obrazem Matki Boskiey snycerskiey roboty nowy, ieszcze niemalowany, na mensie murowaney z Portatelem”. Informacja ta wskazuje, że retabulum powstało w 1783 roku, a w kolejnych latach zostało polichromowane i złocone.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na dwustrefowym cokole z wyodrębnionymi prostopadłościanami. Ołtarz kamienny, prostopadłościenny, w drewnianej obudowie. Mensa kamienna z marmurowym portatylem. Antepedium drewniane, w kształcie leżącego prostokąta, ujęte profilowaną ramą, z płaskorzeźbionym monogramem maryjnym oraz fragmentami ornamentu roślinnego. Tabernakulum w kształcie prostopadłościennej skrzynki o wypukłym licu, flankowanej parą kolumienek na cokołach, ustawionych pod kątem, dźwigających woluty oraz gzyms przyjmujący formę łuku segmentowego nadwieszonego. Drzwiczki w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, w opasce, z płaskorzeźbionym przedstawieniem baranka apokaliptycznego, leżącego na księdze, w glorii. Nastawa ujęta dwiema parami pilastrów dekorowanych rocaille'em i stojącą pomiędzy nimi parą kolumn o kapitelach kompozytowych dźwigających pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, przerwane pośrodku. Na belkowaniu ustawione dwa wazony. W polu centralnym głęboka wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem, ujęta profilowaną ramą, z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w osobnej profilowanej ramie o kształcie stojącego prostokąta zamkniętego ornamentalnym łukiem. Ponad nią, w partii belkowania rokokowy kartusz z rytym monogramem Marii, a poniżej prostokątna płycina z wotami. Pole flankowane dwiema figurami kobiet stojącymi na ćwierćkolistych cokołach. Nastawa ujęta uszami utworzonymi z rocaille'u. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta o wklęsłych bokach, ze spływami z uszakami po bokach, zamknięte gzymsem przyjmującym formę łuku segmentowego nadwieszonego z uskokiem, wyłamanego przy brzegach, dekorowanego rocaille'em. W polu obraz „Nauczanie Marii przez Joachima” ujęty profilowaną ramą w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym nadwieszonym z uskokiem.
Struktura marmoryzowana w kolorze beżowym; ornamentyka, profile i kolumny złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Oba retabula boczne reprezentują typ aediculowy, a więc prostej, jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem, ujętej parą podpór. Zostały one bezpośrednio zaprojektowane do narożników nawy, dlatego wykonano je na planie trójboku. Być może dlatego właśnie fragmenty belkowania wyłamują się łukiem nad dźwigające je kolumny. Zabieg ten nadaje całej strukturze znamiona przestrzenności. Fragmenty belkowania wyłamujące się półkoliście na podtrzymujące je podbory znane są z projektów nastaw Johanna Bernharda Fischera von Erlacha. Wykonawcy zapewne korzystali z gotowych projektów lub rycin, przetwarzając je na swój użytek. Zwieńczenia ołtarzy z wolutowymi uszakami, dekorowane rocaille'em inspirowane są rycinami ornamentalnymi. W dekoracji ołtarzy bocznych z Raciborowic dominuje wciąż ornament rocaille'owy oraz rokokowe wazony i kartusze. Ten przykład wskazuje na jego długie trwanie i popularność w twórczości warsztatów działających na prowincji, nawet w czwartej ćwierci XVIII wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Spękania drewna, przetarcia polichromii i złoceń.

Streszczenie

Retabulum zostało wykonane w 1783 roku. Reprezentuje typ aediculowy, a więc prostej, jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem, ujętej parą podpór.

Bibliografia