Modlitwa Chrystusa w Ogrójcu

Dzieje zabytku

Płaskorzeźba przedstawiająca Modlitwę Chrystusa w Ogrójcu powstała około 1500 roku. Przypuszcza się, że stanowiła część tryptyku, jako kwatera lub jako pole środkowe. Płaskorzeźbę umieszczono w barokowym ołtarzu w kaplicy cmentarnej w Stryszowie (1822), gdzie znajdowała się do 1984 roku. W 1856 roku dzieło zostało odnowione przez malarza Sitarskiego, co poświadcza napis w dolnej części kompozycji. W 1985 roku płaskorzeźbę poddano gruntownej konserwacji wykonanej przez Mariana Paciorka i Ireneusza Płuskę, a następnie wprawiono w ramę i umieszczono w niszy w nawie kościoła, gdzie znajduje się obecnie.

Opis

Płaskorzeźba o głębokim reliefie, w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem modlącego się na skale Chrystusa w otoczeniu trzech śpiących apostołów. W centrum kompozycji postać klęczącego Chrystusa, zwróconego w trzech czwartych w lewo, z głową skierowaną niemal frontalnie oraz z dłońmi złożonymi w geście modlitwy. Twarz ma owalną, o wysokim czole, wąskich, oczach i nosie, małych ustach, okoloną krótką brodą i włosami rzeźbionymi w silnie skręcone pukle opadające na ramiona. Ubrany jest w luźną, laserowaną na czerwono tunikę, o szerokich, odwiniętych rękawach oraz złoty płaszcz zarzucony na lewy bok postaci, opadający z tyłu na nogi i z przodu na ziemię, silnie drapowany w łamane i misowe fałdy. Na pierwszym planie, w lewym dolnym rogu św. Jan ukazany jako śpiący, siedzący na lewej nodze, z ugiętą prawą przytrzymywaną obiema rękami przy korpusie, zwrócony jest w trzech czwartych w lewo, z głową opadającą na prawy bark. Twarz ma kwadratową, o zamkniętych, migdałowatych oczach, wąskim nosie i małych ustach, okoloną silnie kręconymi w rurkowate pukle włosami, sięgającymi ramion, z grzywką. Ubrany jest w czarną, luźną tunikę oraz czerwony płaszcz zarzucony na lewe ramię i zawinięty wokół nóg, przylegający do ciała. W prawym dolnym rogu śpiący św. Piotr, ukazany jako siedzący, z wysunięta do przodu lewą nogą, na prawej opiera łokieć ręki podtrzymującej jego opadającą głowę, lewa ręka spoczywa na kolanie. Zwrócony jest w trzech czwartych w prawo, z głową skierowana w przeciwną stronę. Twarz ma kwadratową, o zamkniętych, migdałowatych oczach, wąskim nosie i małych ustach, okoloną krótką, siwą silnie kręconą brodą oraz krótkimi włosami, z łysiną na głowie. Ubrany jest w granatową, luźną tunikę i srebrny płaszcz zarzucony na ramiona, zapięty pod szyją i opadający na nogi. Na trzecim planie, za skałą nad św. Janem wyłania się półpostać śpiącego św. Jakuba, opartego prawą ręką na skale, na której spoczywa jego głowa. Twarz ma kwadratową, o zamkniętych, migdałowatych oczach, wąskim nosie i małych ustach, okoloną krótką, brązową, silnie kręconą brodą. Ubrany jest w czerwoną, laserowaną tunikę i złocony płaszcz zarzucony na głowę i ramiona. W oddali, w lewym górnym rogu przy sztachetowym płocie widoczne są niewielkie trzy postacie Judasza i żołnierzy idących mostkiem. Tło w postaci zielonych pól. Płaskorzeźba ujęta profilowaną ramą. U spodu przedstawienia napis „Renovatum 1856 / Pinxyt Sitarski”.

Zarys problematyki artystycznej

Stryszowska płaskorzeźba odwołuje się do konwencji ikonograficzno-formalnej „Modlitwy w Ogrójcu” Wita Stwosza, która znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie (z dawnego placu Mariackiego). Autor stryszowskiej płaskorzeźby silnie wzorował się na dziele Stwosza – zachował taką sama kompozycję płaskorzeźby, z bardzo zbliżonym układem wszystkich postaci. Jednak nieco nieumiejętnie wprowadził zmiany, jak chociażby skręt niemal frontalnie i nienaturalnie ułożonej głowy Chrystusa w stosunku do ciała oraz nienaturalnego upozowania apostołów. W omawianym dziele brakuje anioła z kielichem, kluczowego elementu ikonografii sceny, który pojawia się w Stwoszowskiej płaskorzeźbie.
Temat Modlitwy w Ogrójcu jest jednym z etapów męki Pańskiej. Został on opisany w trzech Ewangeliach (Mt 26, 36-46; Mk 14, 32-42; Łk 22, 39-45). Według św. Łukasza: „Potem wyszedł i udał się, według zwyczaju, na Górę Oliwną: towarzyszyli Mu także uczniowie. Gdy przyszedł na miejsce, rzekł do nich: «Módlcie się, abyście nie ulegli pokusie». A sam oddalił się od nich na odległość jakby rzutu kamieniem, upadł na kolana i modlił się tymi słowami: «Ojcze, jeśli chcesz, zabierz ode Mnie ten kielich! Jednak nie moja wola, lecz Twoja niech się stanie!» Wtedy ukazał Mu się anioł z nieba i umacniał Go. Pogrążony w udręce jeszcze usilniej się modlił, a Jego pot był jak gęste krople krwi, sączące się na ziemię. Gdy wstał od modlitwy i przyszedł do uczniów, zastał ich śpiących ze smutku”. Stryszowska płaskorzeźba na charakter kompozycji symultanicznej, na której przedstawiono dwa epizody rozgrywające się w tym samym czasie, a więc Chrystusa modlącego się w Ogrójcu wśród śpiących uczniów i w tle – nadchodzącego zdrajcę Judasza z żołnierzami, zapowiadające kolejny epizod męki Chrystusa – pocałunek Judasza i pojmanie. Płaskorzeźba zatem ilustruje jakby ostatni moment modlitwy w Ogrójcu opisanej przez ewangelistów, gdy Chrystus „przyszedł po raz trzeci, rzekł do nich: «Śpicie dalej i odpoczywacie? Dosyć! Przyszła godzina, oto Syn Człowieczy będzie wydany w ręce grzeszników. Wstańcie, chodźmy, oto zbliża się mój zdrajca»” (Mk 14, 41-42).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Liczne przetarcia i spękania polichromii i laserunków, widoczne pod nimi inne warstwy.

Streszczenie

Płaskorzeźba przedstawiająca Modlitwę Chrystusa w Ogrójcu powstała około 1500 roku. Przypuszcza się, że stanowiła część tryptyku, jako kwatera lub jako pole środkowe. Umieszczono ją w barokowym ołtarzu w kaplicy cmentarnej w Stryszowie (1822), gdzie znajdowała się do 1984 roku. Stryszowska płaskorzeźba odwołuje się do konwencji ikonograficzno-formalnej „Modlitwy w Ogrójcu” Wita Stwosza. Temat Modlitwy w Ogrójcu jest jednym z etapów męki Pańskiej. Został on opisany w trzech Ewangeliach (Mt 26, 36-46; Mk 14, 32-42; Łk 22, 39-45).

Bibliografia