Ambona

Dzieje zabytku

Ambona powstała po wybudowaniu nowego kościoła w 1742 roku, ale przed 1748 rokiem, gdyż wymieniona została w aktach wizytacji z tego roku, jako pięknie rzeźbiona, polichromowana i laserowana. Jak wskazuje napis na przerwanym przyczółku baldachimu ambony, została odnowiona w 1841 roku.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca, z dostępem od zakrystii. Kosz na rzucie prostokąta z wypukłą ścianką frontową, z dodatkowym podestem od strony prezbiterium, ustawiony na niewielkiej podstawie dekorowanej muszlą, z podwieszeniem w formie zwężającego się cokołu ozdobionego ornamentem roślinnym, zakończonym szyszką. Ścianki kosza dekorowane płycinami w kształcie kwadratu o wklęsłych narożach wypełnionymi dekoracją złożoną z akantu, rozet i kratki regencyjnej. Naroża ścianki przedniej zdobione zwisami utworzonymi z wstęgi i kratki regencyjnej oraz ornamentu roślinnego. Parapet w formie gzymsu. Zaplecek w kształcie pionowego prostokąta, dekorowany w polu profilowaną płyciną z ornamentem roślinnym i płaskorzeźbioną figurą św. Stanisława. Baldachim powtarzający plan kosza, ujęty niepełnym belkowaniem, dekorowanym z trzech stron szczytami, z fragmentami zwróconego na zewnątrz przerwanego, wolutowego przyczółka, stanowiący podstawę dla figury anioła. Na podniebieniu baldachimu gołębica Ducha Świętego w glorii promienistej. Struktura polichromowana w kolorze jasnozielonym ze złoconymi i srebrzonymi profilami oraz ornamentyką.
Figura anioła pełnoplastyczna, zwrócona jest w trzech czwartych w prawo, w silnym kontrapoście, o esowato wygiętej sylwetce, z głową skierowaną w górę. Obiema rękami obejmuje trąbę, na której gra. Twarz ma pociągłą, o dużych oczach skierowanych w górę, zadartym nosie i pełnych ustach, okoloną silnie kręconymi włosami. Anioł ubrany jest w zapinaną z przodu na guziki, obcisłą kamizelkę z bufiastymi, krótkimi rękawami i wysokim kołnierzem, w pludry i pończochy, wokół bioder ma zawieszony płaszcz, podwiązany po bokach. Skrzydła duże, złożone po bokach postaci. Polichromia ciała naturalistyczna, strój złocony, ze srebrzonymi detalami.
Po wewnętrznej stronie fragmentu lewego przerwanego przyczółka napis: „odnowiono 1841. / ołtarze 3. tęcę i ambonę / przez Malarza z Tar/nawy Andrzeja / Wierzch[…]”.

Zarys problematyki artystycznej

W zakresie struktury architektonicznej ambona ze Stryszowa jest analogiczna względem ambony wykonanej przez Antoniego Frączkiewicza do kościoła św. Anny w Krakowie (1727). Powtarza za nią formę kosza i baldachimu, przy czym pozbawiona jest glorii promienistej, a fragmenty wolutowego przerwanego przyczółka zwrócone są na zewnątrz. Brak jej również tak bogatej dekoracji rzeźbiarskiej, jaką posiada dzieło krakowskie. Ambona ze Stryszowa dekorowana jest za to jeszcze ornamentyką regencyjną o motywach takich jak kratka czy wstęga, z pojawiającym się miejscami akantem. Ornament ten występował w okresie regencji Franciszka Orleańskiego (1715-1723) i później, jakkolwiek z powodzeniem stosowano jego motywy w latach trzydziestych i czterdziestych XVIII wieku w dekoracji małej architektury.
Figurę anioła charakteryzuje smukła, wydłużona sylwetka, swobodnie upozowana, do której ściśle przylegają szaty, rzeźbione z dopracowaniem szczegółów. Posiada ona znamienny typ twarzy, modelowany niezwykle plastycznie o specyficznych cechach anatomicznych, takich jak głęboko rzeźbione powieki, zadarty do góry nos oraz wyodrębniony, okrągły podbródek. Rzeźba i być może cała ambona zostały najpewniej wykonane przez nieznany dotychczas krakowski warsztat, który w kościele stryszowskim zrealizował ołtarz główny z jego dekoracją rzeźbiarską. Warsztat ten sporządził również dwa ołtarze boczne w Igołomi i dwa ołtarze boczne w Spytkowicach (k. Chabówki).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ubytki w strukturze materiału na krawędziach. Liczne przetarcia, odpryski i złuszczenia polichromii. Delikatne zabrudzenia. Ślady po drewnojadach. Ambona była odnawiana w 1841 roku.

Streszczenie

Ambona razem z całym wyposażeniem kościoła powstała po wybudowaniu nowego kościoła w 1742 roku, ale przed 1748 rokiem, gdyż wymieniona została w aktach wizytacji z tego roku. W zakresie struktury architektonicznej jest ona analogiczna względem ambony wykonanej przez Antoniego Frączkiewicza do kościoła św. Anny w Krakowie (1727). Rzeźba anioła z baldachimu i być może cała ambona zostały najpewniej wykonane przez nieznany dotychczas krakowski warsztat, który w kościele stryszowskim zrealizował ołtarz główny z jego dekoracją rzeźbiarską.

Bibliografia