Ambona

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Stryszów
Miejscowość
Stryszów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wadowice Południe
Parafia
Parafia Św. Jana Kantego
Tagi
Anioł mała architektura sztuka pierwszej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
lewy węgar łuku tęczowego
Identyfikator
DZIELO/08272
Kategoria
ambona
Ilość
1
Czas powstania
lata 1742-1748
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowane, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ambona powstała po wybudowaniu nowego kościoła w 1742 roku, ale przed 1748 rokiem, gdyż wymieniona została w aktach wizytacji z tego roku, jako pięknie rzeźbiona, polichromowana i laserowana. Jak wskazuje napis na przerwanym przyczółku baldachimu ambony, została odnowiona w 1841 roku.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca, z dostępem od zakrystii. Kosz na rzucie prostokąta z wypukłą ścianką frontową, z dodatkowym podestem od strony prezbiterium, ustawiony na niewielkiej podstawie dekorowanej muszlą, z podwieszeniem w formie zwężającego się cokołu ozdobionego ornamentem roślinnym, zakończonym szyszką. Ścianki kosza dekorowane płycinami w kształcie kwadratu o wklęsłych narożach wypełnionymi dekoracją złożoną z akantu, rozet i kratki regencyjnej. Naroża ścianki przedniej zdobione zwisami utworzonymi z wstęgi i kratki regencyjnej oraz ornamentu roślinnego. Parapet w formie gzymsu. Zaplecek w kształcie pionowego prostokąta, dekorowany w polu profilowaną płyciną z ornamentem roślinnym i płaskorzeźbioną figurą św. Stanisława. Baldachim powtarzający plan kosza, ujęty niepełnym belkowaniem, dekorowanym z trzech stron szczytami, z fragmentami zwróconego na zewnątrz przerwanego, wolutowego przyczółka, stanowiący podstawę dla figury anioła. Na podniebieniu baldachimu gołębica Ducha Świętego w glorii promienistej. Struktura polichromowana w kolorze jasnozielonym ze złoconymi i srebrzonymi profilami oraz ornamentyką.
Figura anioła pełnoplastyczna, zwrócona jest w trzech czwartych w prawo, w silnym kontrapoście, o esowato wygiętej sylwetce, z głową skierowaną w górę. Obiema rękami obejmuje trąbę, na której gra. Twarz ma pociągłą, o dużych oczach skierowanych w górę, zadartym nosie i pełnych ustach, okoloną silnie kręconymi włosami. Anioł ubrany jest w zapinaną z przodu na guziki, obcisłą kamizelkę z bufiastymi, krótkimi rękawami i wysokim kołnierzem, w pludry i pończochy, wokół bioder ma zawieszony płaszcz, podwiązany po bokach. Skrzydła duże, złożone po bokach postaci. Polichromia ciała naturalistyczna, strój złocony, ze srebrzonymi detalami.
Po wewnętrznej stronie fragmentu lewego przerwanego przyczółka napis: „odnowiono 1841. / ołtarze 3. tęcę i ambonę / przez Malarza z Tar/nawy Andrzeja / Wierzch[…]”.

Zarys problematyki artystycznej

W zakresie struktury architektonicznej ambona ze Stryszowa jest analogiczna względem ambony wykonanej przez Antoniego Frączkiewicza do kościoła św. Anny w Krakowie (1727). Powtarza za nią formę kosza i baldachimu, przy czym pozbawiona jest glorii promienistej, a fragmenty wolutowego przerwanego przyczółka zwrócone są na zewnątrz. Brak jej również tak bogatej dekoracji rzeźbiarskiej, jaką posiada dzieło krakowskie. Ambona ze Stryszowa dekorowana jest za to jeszcze ornamentyką regencyjną o motywach takich jak kratka czy wstęga, z pojawiającym się miejscami akantem. Ornament ten występował w okresie regencji Franciszka Orleańskiego (1715-1723) i później, jakkolwiek z powodzeniem stosowano jego motywy w latach trzydziestych i czterdziestych XVIII wieku w dekoracji małej architektury.
Figurę anioła charakteryzuje smukła, wydłużona sylwetka, swobodnie upozowana, do której ściśle przylegają szaty, rzeźbione z dopracowaniem szczegółów. Posiada ona znamienny typ twarzy, modelowany niezwykle plastycznie o specyficznych cechach anatomicznych, takich jak głęboko rzeźbione powieki, zadarty do góry nos oraz wyodrębniony, okrągły podbródek. Rzeźba i być może cała ambona zostały najpewniej wykonane przez nieznany dotychczas krakowski warsztat, który w kościele stryszowskim zrealizował ołtarz główny z jego dekoracją rzeźbiarską. Warsztat ten sporządził również dwa ołtarze boczne w Igołomi i dwa ołtarze boczne w Spytkowicach (k. Chabówki).


Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ubytki w strukturze materiału na krawędziach. Liczne przetarcia, odpryski i złuszczenia polichromii. Delikatne zabrudzenia. Ślady po drewnojadach. Ambona była odnawiana w 1841 roku.

Streszczenie

Ambona razem z całym wyposażeniem kościoła powstała po wybudowaniu nowego kościoła w 1742 roku, ale przed 1748 rokiem, gdyż wymieniona została w aktach wizytacji z tego roku. W zakresie struktury architektonicznej jest ona analogiczna względem ambony wykonanej przez Antoniego Frączkiewicza do kościoła św. Anny w Krakowie (1727). Rzeźba anioła z baldachimu i być może cała ambona zostały najpewniej wykonane przez nieznany dotychczas krakowski warsztat, który w kościele stryszowskim zrealizował ołtarz główny z jego dekoracją rzeźbiarską.

Bibliografia

Lenczowski Franciszek, "O kościołach i parafiach w Stryszowie i Zakrzowie w diecezji krakowskiej" , „Nasza Przeszłość” , s. 191-233
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ambona", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ambona-11

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności