Stryszów

Opis topograficzny

Wieś leży w centrum gminy w dolinie Stryszawki i jej dopływu Dąbrówka, wpadającego do Skawy, na pograniczu Beskidu Makowskiego, Beskidu Małego oraz Pogórza Wielickiego.

Streszczenie dziejów

Stryszów powstał najpewniej w momencie kolonizacji doliny Stryszawki z inicjatywy Kazimierza Wielkiego w połowie XIV stulecia.Pierwszymi osadnikami byli zarębnicy (zwani też łazękami), którzy za pomocą toporów i ognia karczowali i wypalali lasy pod swoje przyszłe gospodarstwa. Na początku XV wieku sołectwo stryszowskie dzierżył Andrzej Słupski herbu Drużyna. Według rejestru poborowego z 1581 roku Stryszów liczył aż 15 łanów kmiecych, a z miejscowego folwarku pleban pobierał 3 wiadrunki dziesięciny snopowej. W drugiej połowie XVII wieku wieś należała do nieznanego Łukowskiego i Aleksandra Miczowskiego. Ostatnimi dziedzicami Stryszowa w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów byli przedstawiciele rodziny Wilkońskich herbu Odrowąż. W końcu XIX wieku wieś liczyła wówczas 175 domów i 1794 mieszkańców. Po pierwszej wojnie światowej mocno okrojony klucz stryszowski przypadł trzem właścicielom: Władysławowi Pruszakowi, Włodzimierzowi Dobrzańskiemu i niejakiemu Feldmanowi. Po drugiej wojnie światowej dwór i obiekty folwarczne znacjonalizowano, umieszczając w nich później oddział Muzeum Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu.

Dzieje miejscowości

Wśród mieszkańców regionu krąży legenda jakoby w X wieku w okolicy nauczał św. Wojciech, odprawiając msze święte w Mucharzu i czerpiąc wodę potrzebną do chrztów ze źródła w pobliżu Wajdówki. Niemniej nazwa Stryszów pochodzi najprawdopodobniej od czternastowiecznego zasadźcy wsi imieniem Strysz lub Strzysz (domniemuje się też, że słowo to nawiązuje do określenia „strychacz", czyli ceglarz). Stryszów powstał najpewniej w momencie kolonizacji doliny Stryszawki z inicjatywy Kazimierza Wielkiego w połowie XIV stulecia. Lokowano wówczas na prawie niemieckim sąsiednie Zembrzyce (1333), Lanckoronę (1336), Skawinki i Budzów (1359). Pierwszymi osadnikami byli zarębnicy (zwani też łazękami), którzy za pomocą toporów i ognia karczowali i wypalali lasy pod swoje przyszłe gospodarstwa, a na użyźnionej popiołem glebie siali zboże. Kolonizatorzy otrzymali zapewne po łanie frankońskim liczącym około 24 ha (w przeciwieństwie łanu flamandzkiego (chełmińskiego) wynoszącego około 17 ha). Na początku XV wieku sołectwo stryszowskie dzierżył Andrzej Słupski herbu Drużyna, będący posesorem pobliskiej Kleczy i części Suchej. Jan Długosz w „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej” (1470-1480) odnotował, iż parafia stanowiła uposażenie scholastyków krakowskich a tutejszy kościół był filią świątyni pw. św. Wawrzyńca w Kleczy. W XVI stuleciu we wsi istniał folwark, z którego w 1529 roku pleban pobierał na swoje utrzymanie 3 wiardunki dziesięciny snopowej. Według rejestru poborowego z 1581 roku Stryszów liczył aż 15 łanów kmiecych, siedmiu zagrodników z rolą (10 bez ziemi), jednego komornika z bydłem (trzech bez zwierząt gospodarskich), trzech rzemieślników i rzeźnika (łącznie około 200 osób). Większość osady była w rękach Stanisława Słupskiego, lecz jego córka Magdalena po małżeństwie z Kacprem Suskiem (w rzeczywistości Casper de Castiglione) wniosła dobra w dom mężowski. Ponadto część wsi dzierżyli Sebastian Pisarzowski i niejaki Jagniątowski herbu Lubicz, a w drugiej połowie XVII wieku miejscowość należała do nieznanego Łukowskiego i Aleksandra Miczowskiego. Po potopie szwedzkim w sąsiednim starostwie lanckorońskim w latach 1669-1670 i 1699-1700 wrzało za sprawą buntów chłopskich. Ostatnimi dziedzicami Stryszowa w historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów byli przedstawiciele rodziny Wilkońskich herbu Odrowąż, fundatorów obecnego kościoła parafialnego w 1742 roku. Przed pierwszym rozbiorem Polski w pobliskiej królewszczyźnie doszło do starć konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Na początku XIX stulecia leżące w cyrkule wadowickim Stryszów, Dąbrówkę i Ostałowo kupił Józef Kalasanty Gorczyński herbu Jastrzębiec. Jego córka Rozalia w latach siedemdziesiątych wniosła dobra w związek z Franciszkiem Łubieńskim herbu Pomian. Ten przyczynił się do rozwoju szkolnictwa w regionie, oddając parcelę pod murowaną szkołę w Stryszowie, którą ukończono i poświęcono w 1896 roku. Wieś liczyła wówczas 175 domów i 1794 mieszkańców (łącznie w parafii było 4393 wiernych). Rozdrobienie gospodarstw chłopskich po uwłaszczeniu i przeludnienie Galicji wymuszały emigrację zarobkową, przeważnie do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Po pierwszej wojnie światowej mocno okrojony klucz stryszowski przypadł trzem właścicielom: Władysławowi Pruszakowi, Włodzimierzowi Dobrzańskiemu i niejakiemu Feldmanowi. Wraz z zakończeniem kampanii wrześniowej w 1939 roku południowo-zachodnią granicę między III Rzeszą a Generalnym Gubernatorstwem wykreślono na rzece Skawie. Chłopów zmuszono do oddawania obowiązkowych kontyngentów żywności oraz rozpoczęto przymusowy pobór mężczyzn do służby budowlanej Rzeszy „Baudienst”. Prześladowania i szykany ludności doprowadziły do zorganizowania w regionie pierwszych komórek konspiracyjnej Armii Krajowej. W styczniu 1945 roku ofensywa radziecka zmusiła hitlerowców do wycofania się z Małopolski na Górny Śląsk. Dwór i obiekty folwarczne znacjonalizowano, umieszczając w nich później oddział Muzeum Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. W latach 1945-1975 tereny te wchodziły w skład województwa krakowskiego. W wyniku reformy samorządowej przeprowadzonej w roku 1975 gmina Stryszów włączona została do województwa bielskiego (w 1999 roku powróciła do dawnej przynależności administracyjnej).

Ciekawostki

-

Bibliografia