Chrystus Zmartwychwstały

Dzieje zabytku

Figura Chrystusa Zmartwychwstałego powstała w XVI wieku. Należała do wyposażenia dawnego, drewnianego kościoła św. Klemensa w Trzemeśni, później została przeniesiona do wybudowanej w 1780 roku świątyni. Obecnie znajduje się w nowej świątyni Matki Boskiej Pocieszenia w Trzemeśni.

Opis

Figura pełnoplastyczna, ustawiona na rzeźbionym fragmencie podłoża i na niskiej podstawie na planie ośmioboku. Chrystus zwrócony jest frontalnie, z głową skierowaną w prawo. W lewej ręce trzyma drzewce zakończone krzyżem z chorągwią z tkaniny z naszytym krzyżem, prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa. Twarz ma owalną, o dużych, półprzymkniętych oczach, uniesionych brwiach, dużym nosie i małych ustach, okoloną krótką brodą skręconą w dwa pukle oraz brązowymi włosami sięgającymi ramion, rzeźbionymi w regularne fale. Chrystus ubrany jest w złocony płaszcz z czerwoną podszewką zarzucony na ramiona i plecy, otaczający postać i zarzucony z przodu na lewe przedramię, odsłaniając nagi tors z zaznaczoną raną w boku. Polichromia ciała naturalistyczna.

Zarys problematyki artystycznej

Figura Chrystusa Zmartwychwstałego nosi cechy późnogotyckie, dlatego może być datowana na XVI wiek. Sposób rzeźbienia twarzy z wysokim czołem (wtórnie zamalowanym polichromią) oraz włosów i brody kształtowanych w regularne, symetryczne pukle i fale jest charakterystyczny dla rzeźb z tego okresu. Podobnie układ ciała zakrytego niemal w całości płaszczem, odsłaniającym jedynie gładki tors, z łukowato zarzuconą z przodu tkaniną, znamiennie drapowaną w misowate fałdy. Bardzo zbliżone formalnie i kompozycyjnie są szesnastowieczne figury Chrystusa Zmartwychwstałego z kościołów w Raciechowicach, Porębie Wielkiej czy Modlnicy.
Figura Zmartwychwstałego przedstawia triumfującego Chrystusa, który powstał z grobu. Szata, która zazwyczaj jest czerwona, wskazuje na jego męczeństwo, a chorągiew jest symbolem zwycięstwa nad śmiercią.
W średniowieczu rzeźby pełniły często role rekwizytów w dramatyzowanej liturgii. Figury Chrystusa Zmartwychwstałego mogły być używane podczas liturgii Wielkanocnej i podczas Wniebowstąpienia. Cykl dramatyzowanych obrzędów Wielkiego Tygodnia rozpoczynała procesja z osiołkiem w Niedziele Palmową. Natomiast w Wielki Piątek odbywał się liturgiczny pogrzeb Chrystusa z wykorzystaniem figury Ukrzyżowanego. Pierwsze wierni adorowali krucyfiks (adoratio Crucis), następnie podczas uroczystej procesji składano go w urządzonym okazjonalnie grobie Bożym (depositio Crucis). W poranek wielkanocny inscenizowano zmartwychwstanie (elevatio Crucis), wówczas wyjmowano z grobu figurę i prezentowano ją wiernym, mogła być to rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego lub w zastępstwie już Zmartwychwstałego. Później tę ostatnią stawiano na ołtarzu aż do święta Wniebowstąpienia. Istnieją źródła, według których podczas liturgii Wniebowstąpienia figurę Chrystusa Zmartwychwstałego wciągano na linie aż do sklepienia kościoła i zabierano ją przez otwór sklepienny, inscenizując w ten sposób wstąpienie Chrystusa do nieba. Znane są przekazy, że tego rodzaju dramatyzowana liturgia miała miejsce w XVI wieku w kościołach Mariackim i Bożego Ciała w Krakowie oraz w świątyni parafialnej w Golcowej.
Nie zachowały się informacje o tym czy figura Chrystusa Zmartwychwstałego z Trzemeśni pełniła jakąś rolę w dramatyzowanej liturgii. Prawdopodobnie jednak była używana w procesji podczas rezurekcji, po której była stawiana na ołtarzu po lewej stronie, gdzie znajdowała się do czasu Wniebowstąpienia.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Liczne przetarcia warstwy polichromii i złoceń figury, ubytki polichromii i warstwy gruntu podstawy. Figura w całości przemalowana.

Streszczenie

Figura Chrystusa Zmartwychwstałego nosi cechy późnogotyckie, dlatego może być datowana na XVI wiek. Przedstawia ona triumfującego Chrystusa, który powstał z grobu. Szata, która zazwyczaj jest czerwona wskazuje na jego męczeństwo, a chorągiew jest symbolem zwycięstwa nad śmiercią. W średniowieczu rzeźby pełniły często role rekwizytów w dramatyzowanej liturgii. Figury Chrystusa Zmartwychwstałego mogły być używane podczas liturgii Wielkanocnej i podczas Wniebowstąpienia. Figura z Trzemeśni prawdopodobnie używana była w procesji podczas rezurekcji, po której stawiano ją na ołtarzu po lewej stronie, gdzie znajdowała się do czasu Wniebowstąpienia.

Bibliografia