Kościół pw. św. Wojciecha

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Mucharz
Miejscowość
Mucharz
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wadowice Południe
Parafia
Św. Wojciecha
Tagi
architektura XIX wieku kościół
Identyfikator
DZIELO/12548
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1835-1868
Technika i materiał
kmień murowany, tynkowany, blacha
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Według przekazów, w XI wieku istniała w Mucharzu kapliczka wystawiona z polecenia św. Wojciecha, który był misjonarzem na tych terenach. Pierwsze wzmianki o drewnianym jeszcze kościele pochodzą z lat 1325-1327. W 1359 roku wybudowano drugą świątynię, którą splądrowano przed 1389 rokiem i po raz kolejny zastąpiono nowym budynkiem. W XV wieku Długosz pisał o stojącym w tym miejscu kościele z kamienia. W dokumentach powizytacyjnych z 1595 roku kościół znów został opisany jako drewniany, pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny i pod patronatem sióstr norbertanek z konwentu zwierzynieckiego. W czasie kolejnej wizytacji w 1602 roku został określony jako murowany, wyposażony w trzy ołtarze. W latach 1688-1690 dobudowano do niego dodatkowe przęsło z drewna, po czym poświęcił go biskup krakowski Stanisław Szembek, a patronem parafii został św. Wojciech. Kościół przez pewien czas należał do Arian, co można wywnioskować ze świecy i ampułek znalezionych w mensie ołtarza wraz z relikwiami i autentykiem. Z tego okresu zachowały się drzwi obite blachą, z okuciami o motywach geometryczno-roślinnych. Z akt powizytacyjnych z 1729 roku można dowiedzieć się, że w kościele znajdowało się siedem ołtarzy: główny z wizerunkiem Najświętszej Marii Panny oraz boczne poświęcone św. Józefowi, Panu Jezusowi cierpiącemu, św. Wojciechowi, św. Sebastianowi, św. Annie i św. Antoniemu.
Obecny, murowany kościół był budowany na północ od poprzedniego od 1835 roku za probostwa księdza Wawrzyńca Stramskiego. Został ukończony w 1868 roku i benedykowany 10 grudnia przez księdza Franciszka de Pniewko Ciesielskiego, proboszcza w Suchej, a konsekrowany 5 września 1881 przez biskupa krakowskiego Albina Dunajewskiego. Według opisu sporządzonego w 1899 roku, wnętrze jednowieżowego kościoła było pomalowane na biało, wypełniały je trzy ołtarze, również białe, ze złoceniami. W głównym znajdowała się figura św. Wojciecha i obraz Matki Boskiej Szkaplerznej umieszczony w ścianie kościoła. Na ścianach bocznych wisiały stacje drogi krzyżowej, a w przestrzeni stały cztery konfesjonały, ambona oraz organy zamówione u braci Riegerów. W 1924 roku przebudowano grożącą zawaleniem wieżyczkę na sygnaturkę, a w 1935 wnętrze pokryto polichromią, którą odnowiono w 1986 roku. W 1945 roku odnowiono wieżę i front kościoła, które ucierpiały wskutek działań wojennych, a w 1952 roku kościół zelektryfikowano, zainstalowano ogrzewanie i wymieniono posadzkę. Między 1980 a 2000 rokiem prowadzono prace konserwatorskie nad wieloma elementami wyposażenia, położono nowy dach, w nisze fasady wstawiono posągi św. Cyryla i św. Metodego. W 1996 roku położono nową dachówkę oraz uzupełniono tynki. W 2007 roku wykonano remont elewacji zewnętrznych, pokryć dachowych oraz schodów na chór kościelny.

Opis

Kościół orientowany, murowany, trójnawowy, halowy, na rzucie prostokąta z wydłużonym, skierowanym na północ prezbiterium z dobudowaną zakrystią i skarbcem. Prezbiterium dwuprzęsłowe, węższe i niższe od korpusu, zamknięte prosto, z arkadową wnęką od strony wnętrza. Na łuku tęczowym napis „SERCE JEZUSA KRÓLOJ NAM”. Nawa główna oraz boczne trójprzęsłowe, rozdzielone masywnymi opilastrowanymi filarami; artykulacja ścian kontynuuje podziały sklepienia, którego szerokie gurty przechodzą w pilastry. Sklepienie prezbiterium oraz naw żagielkowe, przedzielone gurtami. Od południa chór muzyczny mieszczący się między pierwszymi filarami i powyżej kruchty wejściowej. W prezbiterium cztery okna w kształcie stojącego prostokąta zamknięte łukiem półkolistym oraz po dwa mniejsze, ale powtarzające ich kształt w skarbcu i zakrystii. W nawach bocznych po trzy okna wyznaczające środek każdego przęsła, naprzemiennie o opisanym kształcie oraz okulusy; w fasadzie powyżej wejścia okulus, wieża przepruta z każdej strony prostokątnym oknem zamkniętym półkoliście. Główne wejście od wschodu, po jednym od północy, południa, do zakrystii, do skarbca oraz między wymienionymi pomieszczeniami a prezbiterium. Ściany i sklepienia kościoła pokrywa polichromia skomponowana z dekoracji floralnych i floralno-geometrycznych oraz umieszczonych w jej obrębie symboli m.in. ewangelistów. Fasada wieżowa, trójosiowa, jednoprzęsłowa, z widocznym wątkiem kamiennym w dolnej i otynkowana w górnej części. Środkowa oś wyższa; podziały pionowe przeprowadzono za pomocą pilastrów, kondygnacje zamknięto gzymsem poziomym w osiach bocznych oraz wyniesionym i wyłamanym w środkowej. W osi środkowej portal w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym w szerokim rozglifieniu, a powyżej okulus. Zamykający kondygnacje trójkątny przyczółek dekorowany od dołu fryzem arkadkowym ułożonym schodkowo, ujmującym półokrągłą, konchową wnękę z figurą Matki Boskiej z Lourdes. W osiach bocznych większe wnęki powtarzające kształt opisanej, wypełnione figurami św. Cyryla i Metodego. Powyżej widoczna wieża, której kondygnacja jest przepruta oknami i zwieńczona gzymsem wyłamanym na osiach; w trójkątnych polach ślepe okulusy. Elewacje boczne z ciosu kamiennego przeprute jedynie oknami i portalami, zamknięte gzymsem o fryzie wypełnionym prostokątnymi wnękami i gzymsie z ząbkowaniem. Nawy oraz prezbiterium przykrywają dachy dwuspadowe, zakrystię oraz skarbiec pulpitowe, wieżę namiotowy z fartuchem zwieńczony kulą z krzyżem.
Do najciekawszych elementów wyposażenia należy neośredniowieczny ołtarz główny oraz rokokowa ambona z antyamboną. Najstarszym zabytkiem w posiadaniu kościoła św. Wojciecha jest tzw. „czarna Madonna” – umieszczona w późniejszym feretronie niewielka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodząca z XIV wieku.

Zarys problematyki artystycznej

Świątynia św. Wojciecha jest budowlą o prostych formach architektonicznych, której części są jasno wydzielone, wnętrze jest klarownie artykułowane, a zewnętrzne elewacje pozostają niemal gładkie. Nawiązuje do klasycznych wzorów i jest przykładem stylu józefińskiego, który wykształcił się na terenach Galicji w architekturze tworzonej za rządów monarchii habsburskiej. Charakter budowli został określony przepisami wynikającymi z wprowadzonej przez Józefa II reformy kościelnej, która miała na celu stopniowe ograniczenie autonomii Kościoła. Zapewniano finansowanie, jednak zalecano oszczędność, którą osiągano upraszczając formę, kładąc nacisk na funkcjonalność oraz ograniczając wyposażenie i dekorację budowli. Korzystano z powtarzalnych projektów. Cechami należącymi do stylu józefińskiego, które ujawniły się w bryle mucharskiego kościoła, są prosty układ z wieżą na osi oraz oszczędna fasada podzielona gzymsami i pilastrami, przepruta niewielkimi oknami i wnękami. Wnętrze musiało być również oszczędnie dekorowane, pierwsza polichromia została wykonana dopiero w 1935 roku. Mucharska świątynia ma trzy nawy, choć zalecano raczej budowanie kościołów jednonawowych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W 1924 roku przebudowano grożącą zawaleniem wieżyczkę na sygnaturkę. W 1945 roku odnowiono wieżę i front kościoła, które ucierpiały wskutek działań wojennych, a w 1986 roku odnowiono polichromię. Między 1980 a 2000 rokiem prowadzono prace konserwatorskie nad wieloma elementami wyposażenia, w 2007 roku wykonano remont elewacji zewnętrznych, pokryć dachowych oraz schodów na chór kościelny.

Streszczenie

Najstarsza wzmianka o budowli sakralnej w Mucharzu dotyczy kapliczki zbudowanej podobno przez św. Wojciecha w XI wieku w czasie jego podróży misyjnej, potem od XIV wieku wspominane są kolejno drewniane lub murowane kościoły. Obecny, murowany kościół św. Wojciecha w Mucharzu został wybudowany w latach 1835-1868, jest przykładem stylu józefińskiego i od momentu budowy przeszedł szereg przemian i napraw. Do najciekawszych elementów wyposażenia należy neośredniowieczny ołtarz główny oraz rokokowa ambona z antyamboną. Najstarszym zabytkiem w posiadaniu kościoła św. Wojciecha jest tzw. „czarna Madonna” – umieszczona w późniejszym feretronie niewielka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodząca z XIV wieku.

Bibliografia

Blaschke Kinga , "Inwencja i repetycja. Powtarzalność planów w w architekturze kościelnej na Rusi Czerwonej", Kraków 2010
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Łepkowski Józef, "Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa", Kraków 1863 , s. 41-41
Woźniak Hieronim, "Koziniec 1540-2000. Gmina Mucharz: zarys dziejów Kozińca, Mucharza, Świnnej Poręby, Jaszczurowej, Skawiec i Zagórza", Koziniec 2000
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
Siemionow Aleksy, "Ziemia wadowicka. Monografia turystyczno-krajoznawcza", 1984
Heumann Stanisław, "Wiadomość o parafii i kościele parafialnym w Mucharzu, w dekanacie Suskim, dyecezyi Krakowskiej, zebrana na podstawie akt, wizyt biskupich i innych źródeł ", Kraków 1899

Jak cytować?

Agata Felczyńska, "Kościół pw. św. Wojciecha", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-pw-sw-wojciecha

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności