Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Dzieje zabytku

Pierwszy, drewniany kościół w Igołomi pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny został wzniesiony przed 1300 rokiem. Obecną świątynię, murowaną z cegły ufundował w 1385 roku pleban Świętosław z Szańca, herbu Prus. Konsekracji świątyni dokonał 12 maja 1420 sufragan krakowski Jarosława z Lublina, biskup laodycejski. Na skutek licznych restauracji (1660, 1747, 1765, 1860, 1872) świątynia została w większości pozbawiona pierwotnych cech stylowych. W wizytacji z 1747 roku odnotowano, że kościół miał nowy szczyt i pokrycie dachu: „Ten kościół de novo totaliter gątami przykryty, razem y z Zakrystyą, tudzież szczyt drewniany de novo iest wystawiony”. W wizytacji tej wspomniano również o odnowieniu kopułki i krzyży na kościele. Posadzka w kościele była w tym czasie w większości drewniana. Jedynie w prezbiterium ułożono częściowo kamienną, częściowo ceglaną posadzkę. Kolejne remonty świątyni przeprowadził w 1766 roku ówczesny proboszcz Andrzej Dominik Lipiewicz. Z jego inicjatywy w tym czasie zostały wykonane ołtarze, a na ścianie tęczowej umieszczono napis, zamalowany w 1869 roku: „Czytelniku prawowierny, pobożny! Kościół ten farny Igołomski, który widzisz, jeszcze przed rokiem 1300 był z drzewa wystawiony, który potem zrujnowany, a raczej dla dawności swojej zgniły i zbutwiały i bliskiemu upadkowi podlegający ś.p. ks. magister Świętoław w Akademii Krakowskiej prawa obojga doktór, wówczas pleban tutejszy z domu familii Prusów idący, tym jak stoi kształtem w R. P. 1385 wymurował. A zaś na większą cześć i chwałę Boga w Trójcy Św. jedynego, na honor przedziwnej tajemnicy Przenajdostojniejszej Niepokalanie Poczętej Maryi Panny oraz Boga wcielonego Matki, na uszanowanie Wszystkich Świętych Pańskich a osobliwe św. Mikołaja Biskupa i Wyznawcy, świętej Katarzyny i Doroty Panien i Męczenniczek, przez najprzewielebniejszego w Bogu Imć ks. Jarosława, biskupa Laodecejskiego, na ten czas sufragana krakowskiego, R. P. 1420 w niedzielę piątą po Wielkiej Nocy został poświęcony, którego to poświęcenia pamiątkę tenże biskup naznaczył i postanowił obchodzić w niedzielę pierwszą po święcie św. Augustyna Bpa i Dra Kościoła Bożego. Poczem w r. 1738 wprowadzeniem Bractwa pod tytułem Niepokalanego Maryi Panny Poczęcia, przedziwnej Boga Wcielonego Matki, ku wychwalaniu Boga w Trójcy jedynego jest zaszczycony. W roku zaś teraźn. 1766 za staraniem ks. M. Andrzeja Lipiewicza w Akad. Krak. Prawa Obojga Dra i profesora Koll. Wsz. Św. Katedralnego, kustosza Luboszyckiego i tutejszego kościołów plebana z pobożności wielkiej niektórych dobrodziejów ku temu domowi Bożemu odnowiony i ołtarzami przyozdobiony. Kto domy Boże wspomaga, wystawia, Bóg go przed światem, przed niebem wysławia. Veto autem vos omnes et Ecclesia aedificationem accipiat”. Dalsze prace księdza Lipiewicza dotyczyły odmalowania kościoła i fundacji jednego z dzwonów (1773). Jednak już w 1791 roku kościół wymagał ponownych remontów: „Kościół iest dachem z gontów okryty cały, potrzebuiący reparacyi”. W XIX wieku świątynia została ponownie odnowiona. Najpierw w 1860 roku, a następnie w 1869 roku, kiedy rozbudowano ją przedłużając nawę. Prace remontowe prowadzone były również w 1872 roku. W 1876 roku zmieniono pokrycie dachowe na blachę cynkową. Z kolei, w okresie gdy proboszczem igołomskiej parafii był ksiądz Wincenty Tworzyański dostawiono do nawy dwa babińce (jeden niezachowany), ułożono kamienną posadzkę (1880), odmalowano prezbiterium i chór muzyczny, następnie odnowiono ołtarz główny (1882) i dwa ołtarze boczne (1884), wykonano również stacje Drogi krzyżowej (1889) oraz zakupiono nowe organy (1890). Również na początku XX wieku przeprowadzono prace remontowe. W 1923 roku wymieniono wieżyczkę na kościele, dwa lata później położono marmurową posadzkę oraz zamówiono witraże. Strop w nawie wykonano w latach 1927-1928. Następnie w latach 1960-1962 ustawiono nowy chór muzyczny, organy, ławki i tabernakulum. W latach 1998-2001 odnowiono polichromię. Ołtarze odnawiano kilkukrotnie: w 1929, w latach 1960-1962 oraz 1998-2001.

Ostatecznie, po wielokrotnych remontach z pierwotnych elementów architektonicznych kościoła zachowało się prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym (XV w.) oraz ostrołukowe okno. Do najstarszego wyposażenia kościoła należą: rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pierwszej ćwierci XV wieku, krucyfiks z przełomu XVI i XVII wieku, relikwiarz późnogotycki z 1545 roku oraz puszka z XVI wieku. Z wcześniejszego wystroju kościoła nie zachowały się wspominane w wizytacji z 1747 roku ołtarze: ołtarz główny Chrystusa Ukrzyżowanego z obrazem Trójcy Świętej w zwieńczeniu, ołtarz św. Antoniego, ołtarz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z obrazem św. Anny w zwieńczeniu, ołtarz z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, ołtarz św. Józefa z obrazem tegoż świętego oraz obrazem św. Mikołaja Biskupa w zwieńczeniu, a także „Zasłona wielka na środku Kościoła w dzień Starego Zapustu spuszczana”. W kolejnych wizytacjach obok ołtarza św. Antoniego wymieniany był również ołtarz św. Katarzyny, także niezachowany. Ołtarze tych patronów po raz ostatni odnotowano w aktach wizytacji w 1783 roku: „Blisko wielkiego Ołtarza, Ołtarz z obrazem S: Katarzyny na murze odmalowanym, y drugi z obrazem S: Antoniego na płótnie, Mensy u tych drewniane w marmurek malowane”. W tej samej wizytacji zalecono o ich usunięciu z prezbiterium: „Ołtarzyki poboczne, blisko wielkiego Ołtarza sytuowane, aby na tych nigdy Msze nieodprawiały się, one znieść zalecamy”. Usunięte ołtarze zastąpiono nowymi w 1766 roku, fundacji księdza Andrzeja Dominika Lipiewicza (zm. 1778), o czym świadczą wzmianka na jego portrecie w kościele w Luborzycy oraz akta wizytacji biskupiej z 1783 roku.

Na terenie przykościelnym znajduje się również dzwonnica, wybudowana w połowie XIX wieku z wykorzystaniem reliktów poprzedniej poprzedniej z 1660 roku. W 1917 roku Jan Wiśniewski odnotował dwa dzwony i zanotował napisy na nich umieszczone. Pierwszy, większy z napisem: „Gloria Tibi Trinitas sub Patrocinio B. V. M. Nativit. 1737 Vox mea vox vitae voco vos ad sacra venite”. Drugi, mniejszy: „Te Deum laudamus 1737”. W XVIII wieku obok kościoła znajdowały się również dwa drewniane budynki, nakryte dachem gontowym: kostnica oraz tzw. kapiarnia, czyli pomieszczenie do przechowywania kap brackich. W inwentarzu z 1791 roku wymieniono również kryptę w prezbiterium kościoła: „Grób w mnieyszym Chórze przed Wielkim ołtarzem ku Wchodowi iest sklepiony ieden. Napisów zaś pogrzebowych żadnych nie masz”. Jan Wiśniewski w opisie kościoła z 1917 roku wspominał, iż widział w krypcie trzy trumny.

Opis

Kościół położony pośrodku wsi, na wysokiej skarpie, wzmocnionej murem. Otoczenie ogrodzone współcześnie. Od wschodu dzwonnica w formie bramy, ze schodami. Kościół murowany, tynkowany, orientowany, zbudowany na planie wydłużonego prostokąta, jednonawowy, z węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie, opiętym szkarpami. Od północy przylega parterowa zakrystia z przedsionkiem, od południa dwie kruchty. Nawa od prezbiterium oddzielone ostrołukową arkadą. Wnętrze oświetlone oknami prostokątnymi zamkniętymi odcinkowo, wszystkie z witrażami. Nawa nakryta trójspadowym stropem, prezbiterium sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Odrzwia z prezbiterium do zakrystii ostrołukowe. Okno w prezbiterium od wschodu ostrołukowe (zamurowane), okno w przedsionku zamknięte tzw. oślim grzbietem. Elewacje na kamiennym, obecnie tynkowanym cokole, oszkarpowane. Szkarpy uskokowe o zmiennym przekroju. Fasada jednoosiowa, zwieńczona trójkątnym szczytem. W osi elewacji ostrołukowy profilowany uskokowo portal, w szczycie okrągły otwór okienny, w płaskiej, tynkowanej opasce. Szczyt dodatkowo podzielony lizenami, u góry zdobiony fryzem arkadkowym, zamknięty wydatnym, profilowanym gzymsem. Oś elewacji zaakcentowana pośrodku wykonanym w tynku i zróżnicowanym kolorystycznie krzyżem, umieszczonym nad wejściem. Po lewej stronie portalu marmurowa tablica epitafijna. Po prawej stronie portalu marmurowa prostokątna tablica z donatorami. Elewacja zachodnia zamknięta wielobocznie, oszkarpowana. W górnej części ostrołukowa blenda, poniżej umieszczony krucyfiks, osłonięty dwuspadowym daszkiem, wspartym na konsolkach. Elewacje boczne pięcioosiowe z prostokątnymi otworami drzwiowymi w drugich osiach od zachodu. Poszczególne osie oddzielone prostokątnymi oknami. Zakrystia i kruchty nakryte dachem jednospadowym. Konstrukcja dachu korpusu głównego drewniana, krokwiowo-płatwiowa. Dach dwuspadowy, nad prezbiterium trójspadowy, kryty blachą ocynkowaną. Sygnaturka w całości obita blachą. Dzwonnica posiada dwie kondygnacje: dolną przeprutą dwiema arkadami, tworzącymi wejście w obręb cmentarza kościelnego i górną, przedzieloną czterema arkadami, przeznaczonymi na pomieszczenie dzwonów. Dach siodłowy.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół został wybudowany w 1385 roku w stylu gotyckim z cegły i otynkowany. Fundatorem świątyni był pleban Świętosław z Szańca, herbu Prus, doktor prawa kanonicznego. Kościół był wielokrotnie przebudowany, przez co w większości utracił swoje pierwotne cechy stylowe. Z poprzedniego założenia zachowało się jedynie prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym (XV w.); wschodnia część nawy; ostrołukowe, zamurowane okno oraz szkarpy, które wspierają mury zewnętrze. W latach 1927-1928 przerobiono strop nawy według projektu Bogdana Tretera, a Adam Giebułtowski i Franciszek Przebindowski wykonali malowidła ścienne. Poprzednia polichromia wnętrza była dziełem Karola Grzywacza, zapewne z 1911 roku. Obecnie są to młodopolskie malowidła ścienne architektoniczno-ornamentalne, w nawie wzbogacone przedstawieniami figuralnymi, m.in. kompozycja ukazująca Brata Alberta, św. Rocha, czy Koronację Marii (nad łukiem tęczowym).

Streszczenie

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny ufundował w 1385 roku pleban Świętosław z Szańca, herbu Prus. Konsekracji świątyni dokonał 12 maja 1420 sufragan krakowski Jarosława z Lublina, biskup laodycejski. Architektura budowli reprezentuje styl gotycki, jednak kościół był wielokrotnie przebudowany, przez co w większości utracił swoje pierwotne cechy stylowe. Z poprzedniego założenia zachowało się jedynie prezbiterium ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym (XV w.); wschodnia część nawy; ostrołukowe, zamurowane okno oraz szkarpy, które wspierają mury zewnętrze. Do najstarszego wyposażenia kościoła należą: rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pierwszej ćwierci XV wieku, krucyfiks z przełomu XVI i XVII wieku, relikwiarz późnogotycki z 1545 roku oraz puszka z XVI wieku. Na uwagę zasługują ołtarze fundacji księdza Andrzeja Dominika Lipiewicza z 1766 roku.

Bibliografia