Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny

Dzieje zabytku

Świątynia została wzniesiona w latach 1895-1908 i ufundowana przez hrabinę Annę Branicką i jej syna Władysława Michała, suskich kolejarzy oraz pozostałych mieszkańców miejscowości. Wybudowano ją według projektu cenionego wówczas architekta Teodora Talowskiego. Realizację projektu nadzorowali Tadeusz Stryjeński i Franciszek Mączyński, wykonywał majster suski Konstanty Hajny. Oddany do użytku w 1908 roku kościół został poświęcony 10 maja przez księdza Marcelego Narcyza Klimkiewicza, dziekana i proboszcza w Tarnawie Dolnej. W trakcie budowy nie przewidziano zakrystii, którą wzniesiono 10 lat później, mieszcząc ją w nowo wybudowanym korytarzu-przewiązce między starym i nowym kościołem. W 1928 roku doprowadzono elektryczność. Podczas drugiej wojny światowej uszkodzone zostały dach wieży, umieszczona na niej figura Chrystusa oraz witraże. Konsekracja kościoła odbyła się w 1956 roku, przeprowadził ją biskup Franciszek Jop. Ściany wnętrza pokryto polichromią w 1957 roku, której autorami są Marian Konarski z Krzeszowic i Tadeusz Kurek z Zakopanego (wykonali ją wraz z trzema pomocnikami). W tym samym roku parafianin nazwiskiem Wądra ułożył nową posadzkę w prezbiterium. Jej projekt wykonał Antoni Mazur z Krakowa. W 1958 roku zakupiono trzy nowe dzwony, a w 1962 roku położono marmurową posadzkę w całym kościele. W 1967 roku zakupiono nowe tabernakulum do ołtarza głównego i odnowiono tabernakula w bocznych oraz wyremontowano wieże i dachy. W 1970 roku przekomponowano ołtarz główny. Rok później poszerzono i wydłużono prezbiterium, przesuwając ławki, zbudowano ambonę oraz chrzcielnicę. W 1984 roku poświęcono Drzwi Jubileuszowe. Między 1986 a 2003 rokiem wymieniono dachy, odnowiono niektóre witraże. Podczas renowacji i remontu obu kościołów i ich otoczenia między 2003 a 2008 rokiem wstawiono nowe okna witrażowe w transepcie, dębowe ławki oraz konfesjonały, wymieniono wiele drzwi i okien, położono nową posadzkę i przebudowano schody wejściowe.

Opis

Kościół ceglany, jednonawowy z transeptem. Nawa artykułowana półfilarami i półkolumnami przechodzącymi w gurty sklepienia kolebkowego z lunetami w nawie głównej i żaglowego na przecięciu naw. Na ścianach polichromia na cegle, gurty podkreślone pasami wzorów geometrycznych, sklepienie niebieskie. W nawie i prezbiterium okna w formie biforiów, w transepcie w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym, z maswerkami, w chórze węższe, zamknięte łukiem ostrym, dwudzielne z rozetą oraz biforia; główne wejście na osi. Chór muzyczny wsparty na masywnych filarach i kolumnach o kapitelach kostkowych z kamiennym parapetem ozdobionym fryzem arkadkowym. Na osi wieloplanowej fasady potężna, trójkondygnacyjna wieża. W pierwszej kondygnacji, po schodach wejście w formie łuku pełnego z drzwiami w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem dwuramiennym. Obramienie wejścia kamienne, flankowane kolumnami z kostkowymi kapitelami, ze szczytem z chrystogramem. Całość wtopiona w szerszy szczyt, w zwieńczeniu którego rozeta. W trzeciej kondygnacji, zakomponowanej na drugim planie, okno w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym, dwudzielne z rozetą. Nad nim rzeźba ukrzyżowanego Chrystusa, a w czterech narożach, na konsolach figury św. Stanisława biskupa, św. Stanisława Kostki, św. Jana Kantego i św. Kazimierza Jagiellończyka wykonane z kamienia pińczowskiego przez krakowskiego rzeźbiarza Władysława Druciaka. Wieżę flankują dwie mniejsze, również trójkondygnacyjne wieżyczki dołem czworoboczne, przechodzące w ośmiobok przepruty małymi, prostokątnymi oknami w dwóch niższych kondygnacjach i takimi samymi, naprzemiennie z biforiami w najwyższej. Elewacje transeptu z ogromnymi oknami dekorowanymi maswerkiem, zamknięte trójkątnymi szczytami. Elewacje zewnętrzne z wielobarwnej cegły – w większości ciemnej, dekorowanej na dwóch lub trzech poziomach pasami. Na poziomie pierwszej kondygnacji z jasnej cegły między pasami kamienia, poniżej linii dachu ze wzorem geometrycznym między pasami kamienia, w szczytach jasnym wzorem geometrycznym; chór dekorują blendy arkadkowe. Elewacje opinają ceglane szkarpy, w obejściu zwieńczone kamiennymi kapliczkami. Dachy nawy i transeptu dwuspadowe, dekorowane mozaiką geometryczną, wieloboczna kaplica z dachem sześciokątnym zwieńczonym barokową w kształcie wieżyczką na sygnaturkę, obejście pulpitowym. Do kaplicy przylega przełączka łącząca nowy kościół ze starym.

Z wyposażenia kościoła na uwagę zasługują obraz Matki Boskiej Suskiej i dwie rzeźby (św. Łukasza i św. Jana Ewangelisty) przeniesione z ołtarza bocznego starego kościoła ustawione na ołtarzu głównym. Sam ołtarz główny (1912) wykonany został przez Antoniego Madeyskiego w Rzymie według rysunków Zygmunta Hendla. Madeyski wykorzystał do wzniesienia ołtarza rzadkie gatunki marmurów z rozebranego starochrześcijańskiego kościoła włoskiego. Niestety przerobiono go i zubożono w 1988 roku. Antoni Madeyski wykonał również tabernakulum, mensę ołtarzową, pulpit oraz chrzcielnicę. Teodor Talowski, architekt, zaprojektował również w 1901 roku ambonę z baldachimem. Zygmunt Hendel zaprojektował, prócz ołtarza głównego, ołtarz boczny św. Józefa i męki Pańskiej (1927). Franciszek Mączyński wykonał figurę Serca Pana Jezusa w latach 1914-1915. Za ołtarzem ze sceną Nawiedzenia widoczne są witraże według kartonów Zdzisława Giedliczki, w prezbiterium ze sceną Zesłania Ducha Świętego i postaciami Matki Boskiej Ostrobramskiej i św. Aleksandra.

Zarys problematyki artystycznej

Teodor Talowski, urodzony w 1857 roku, od 1875 roku studiował w Wiedniu, a dwa lata później we Lwowie. W 1881 roku wrócił do Krakowa i rozpoczął pracę w Wyższej Szkole Techniczno-Przemysłowej. Po 10 latach wyjechał ponownie do Lwowa, gdzie zmarł w 1910 roku. Projektował budynki użyteczności publicznej, gmachy prywatne oraz kościoły.
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny był budowany ponad 10 lat. Talowski zmieniał projekt, który nie spodobał się fundatorom. Pierwszy wykonał w 1895 roku, drugi rok później. Pierwszy przedstawiał budowlę jednonawową na planie krzyża łacińskiego z wielobocznie zamkniętym chórem z szeregiem pomieszczeń opasujących go na kształt obejścia. Czworoboczna wieża przechodziła w ośmiobok, by zakończyć się znów czworobocznie. Drugi projekt ukazuje większy kościół, o dłuższej nawie i chórze, z faktycznym obejściem zakończonym ośmioboczną przestrzenią, która pełniła przez lata różne funkcje, a w jej podziemiach spoczywają prochy fundatorów budowli. Redukcja gotyckiej idei kaplic opinających obejście do jednego, centralnego pomieszczenia na osi, połączona z dążeniem do organicznego scalenia prezbiterium z ośmiobocznym pomieszczeniem za nim, wpisuje się w typowe dla późnego historyzmu dążenie do konstruowania rozwiązań zawiłych i mniej czytelnych.
Styl budowli określany jest jako „malowniczy eklektyzm”. Termin wykształcił się w kręgu architektury angielskiej, gdzie ów styl przeżywał swój rozkwit w końcu XVIII wieku i zasadzał się na projektowaniu budynków w zgodzie z otaczającym je krajobrazem. U Talowskiego ujawnił się w łączeniu stylów, tworzeniu nowych, fantastycznych całości, w przypadku niektórych projektów również asymetrią. Historyzm, w przypadku suskiej świątyni, dostrzec można w połączeniu stylu romańskiego i gotyckiego. W świątyni widać gotycki system konstrukcyjny złożony m.in. ze sklepień krzyżowo-żebrowych, system przypór i łuków ostrych. Z innych elementów zaczerpniętych z tego stylu można wskazać wysoką dominantę wieży, mozaikę na dachu, rozetę w fasadzie, maswerki w oknach skomponowane z okręgów i rybich pęcherzy. Ze stylu romańskiego zaczerpnięto biforia, czyli składające się z dwóch łuków okna oraz blendy arkadowe. Jakby tego było mało, na kalenicy umieszczono wieżyczkę na sygnaturę o kształtach barokowych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny został zaprojektowany po raz pierwszy w 1895, a po raz drugi w 1896 roku przez działającego w Krakowie i we Lwowie architekta Teodora Talowskiego. Budowę ukończoną w 1908 roku sfinansowali Anna Branicka i jej syn Władysław Michał, kolejarze suscy oraz mieszkańcy. Styl kościoła mieści się w definicji historyzmu, można go również określić jako malowniczy eklektyzm. Elementy wyposażenia zaprojektowali i wykonali tacy artyści jak: Antoni Madeyski, Zygmunt Hendel, Teodor Talowski i Franciszek Mączyński. Za ołtarzem ze sceną Nawiedzenia widoczne są witraże wykonane według kartonów Zdzisława Giedliczki.

Bibliografia