Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
suski
Gmina
Sucha Beskidzka
Miejscowość
Sucha Beskidzka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Sucha Beskidzka
Parafia
Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
Tagi
historyzm malowniczy eklektyzm Teodor Talowski
Identyfikator
DZIELO/22062
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1895-1908
Fundator
Anna Branicka i jej syn Władysław Michał, kolejarze, mieszkańcy
Technika i materiał
cegła, kamień, techniki murarskie i kamieniarskie, blacha, szkło, witraż
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Świątynia została wzniesiona w latach 1895-1908 i ufundowana przez hrabinę Annę Branicką i jej syna Władysława Michała, suskich kolejarzy oraz pozostałych mieszkańców miejscowości. Wybudowano ją według projektu cenionego wówczas architekta Teodora Talowskiego. Realizację projektu nadzorowali Tadeusz Stryjeński i Franciszek Mączyński, wykonywał majster suski Konstanty Hajny. Oddany do użytku w 1908 roku kościół został poświęcony 10 maja przez księdza Marcelego Narcyza Klimkiewicza, dziekana i proboszcza w Tarnawie Dolnej. W trakcie budowy nie przewidziano zakrystii, którą wzniesiono 10 lat później, mieszcząc ją w nowo wybudowanym korytarzu-przewiązce między starym i nowym kościołem. W 1928 roku doprowadzono elektryczność. Podczas drugiej wojny światowej uszkodzone zostały dach wieży, umieszczona na niej figura Chrystusa oraz witraże. Konsekracja kościoła odbyła się w 1956 roku, przeprowadził ją biskup Franciszek Jop. Ściany wnętrza pokryto polichromią w 1957 roku, której autorami są Marian Konarski z Krzeszowic i Tadeusz Kurek z Zakopanego (wykonali ją wraz z trzema pomocnikami). W tym samym roku parafianin nazwiskiem Wądra ułożył nową posadzkę w prezbiterium. Jej projekt wykonał Antoni Mazur z Krakowa. W 1958 roku zakupiono trzy nowe dzwony, a w 1962 roku położono marmurową posadzkę w całym kościele. W 1967 roku zakupiono nowe tabernakulum do ołtarza głównego i odnowiono tabernakula w bocznych oraz wyremontowano wieże i dachy. W 1970 roku przekomponowano ołtarz główny. Rok później poszerzono i wydłużono prezbiterium, przesuwając ławki, zbudowano ambonę oraz chrzcielnicę. W 1984 roku poświęcono Drzwi Jubileuszowe. Między 1986 a 2003 rokiem wymieniono dachy, odnowiono niektóre witraże. Podczas renowacji i remontu obu kościołów i ich otoczenia między 2003 a 2008 rokiem wstawiono nowe okna witrażowe w transepcie, dębowe ławki oraz konfesjonały, wymieniono wiele drzwi i okien, położono nową posadzkę i przebudowano schody wejściowe.

Opis

Kościół ceglany, jednonawowy z transeptem. Nawa artykułowana półfilarami i półkolumnami przechodzącymi w gurty sklepienia kolebkowego z lunetami w nawie głównej i żaglowego na przecięciu naw. Na ścianach polichromia na cegle, gurty podkreślone pasami wzorów geometrycznych, sklepienie niebieskie. W nawie i prezbiterium okna w formie biforiów, w transepcie w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym, z maswerkami, w chórze węższe, zamknięte łukiem ostrym, dwudzielne z rozetą oraz biforia; główne wejście na osi. Chór muzyczny wsparty na masywnych filarach i kolumnach o kapitelach kostkowych z kamiennym parapetem ozdobionym fryzem arkadkowym. Na osi wieloplanowej fasady potężna, trójkondygnacyjna wieża. W pierwszej kondygnacji, po schodach wejście w formie łuku pełnego z drzwiami w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem dwuramiennym. Obramienie wejścia kamienne, flankowane kolumnami z kostkowymi kapitelami, ze szczytem z chrystogramem. Całość wtopiona w szerszy szczyt, w zwieńczeniu którego rozeta. W trzeciej kondygnacji, zakomponowanej na drugim planie, okno w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem pełnym, dwudzielne z rozetą. Nad nim rzeźba ukrzyżowanego Chrystusa, a w czterech narożach, na konsolach figury św. Stanisława biskupa, św. Stanisława Kostki, św. Jana Kantego i św. Kazimierza Jagiellończyka wykonane z kamienia pińczowskiego przez krakowskiego rzeźbiarza Władysława Druciaka. Wieżę flankują dwie mniejsze, również trójkondygnacyjne wieżyczki dołem czworoboczne, przechodzące w ośmiobok przepruty małymi, prostokątnymi oknami w dwóch niższych kondygnacjach i takimi samymi, naprzemiennie z biforiami w najwyższej. Elewacje transeptu z ogromnymi oknami dekorowanymi maswerkiem, zamknięte trójkątnymi szczytami. Elewacje zewnętrzne z wielobarwnej cegły – w większości ciemnej, dekorowanej na dwóch lub trzech poziomach pasami. Na poziomie pierwszej kondygnacji z jasnej cegły między pasami kamienia, poniżej linii dachu ze wzorem geometrycznym między pasami kamienia, w szczytach jasnym wzorem geometrycznym; chór dekorują blendy arkadkowe. Elewacje opinają ceglane szkarpy, w obejściu zwieńczone kamiennymi kapliczkami. Dachy nawy i transeptu dwuspadowe, dekorowane mozaiką geometryczną, wieloboczna kaplica z dachem sześciokątnym zwieńczonym barokową w kształcie wieżyczką na sygnaturkę, obejście pulpitowym. Do kaplicy przylega przełączka łącząca nowy kościół ze starym.

Z wyposażenia kościoła na uwagę zasługują obraz Matki Boskiej Suskiej i dwie rzeźby (św. Łukasza i św. Jana Ewangelisty) przeniesione z ołtarza bocznego starego kościoła ustawione na ołtarzu głównym. Sam ołtarz główny (1912) wykonany został przez Antoniego Madeyskiego w Rzymie według rysunków Zygmunta Hendla. Madeyski wykorzystał do wzniesienia ołtarza rzadkie gatunki marmurów z rozebranego starochrześcijańskiego kościoła włoskiego. Niestety przerobiono go i zubożono w 1988 roku. Antoni Madeyski wykonał również tabernakulum, mensę ołtarzową, pulpit oraz chrzcielnicę. Teodor Talowski, architekt, zaprojektował również w 1901 roku ambonę z baldachimem. Zygmunt Hendel zaprojektował, prócz ołtarza głównego, ołtarz boczny św. Józefa i męki Pańskiej (1927). Franciszek Mączyński wykonał figurę Serca Pana Jezusa w latach 1914-1915. Za ołtarzem ze sceną Nawiedzenia widoczne są witraże według kartonów Zdzisława Giedliczki, w prezbiterium ze sceną Zesłania Ducha Świętego i postaciami Matki Boskiej Ostrobramskiej i św. Aleksandra.

Zarys problematyki artystycznej

Teodor Talowski, urodzony w 1857 roku, od 1875 roku studiował w Wiedniu, a dwa lata później we Lwowie. W 1881 roku wrócił do Krakowa i rozpoczął pracę w Wyższej Szkole Techniczno-Przemysłowej. Po 10 latach wyjechał ponownie do Lwowa, gdzie zmarł w 1910 roku. Projektował budynki użyteczności publicznej, gmachy prywatne oraz kościoły.
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny był budowany ponad 10 lat. Talowski zmieniał projekt, który nie spodobał się fundatorom. Pierwszy wykonał w 1895 roku, drugi rok później. Pierwszy przedstawiał budowlę jednonawową na planie krzyża łacińskiego z wielobocznie zamkniętym chórem z szeregiem pomieszczeń opasujących go na kształt obejścia. Czworoboczna wieża przechodziła w ośmiobok, by zakończyć się znów czworobocznie. Drugi projekt ukazuje większy kościół, o dłuższej nawie i chórze, z faktycznym obejściem zakończonym ośmioboczną przestrzenią, która pełniła przez lata różne funkcje, a w jej podziemiach spoczywają prochy fundatorów budowli. Redukcja gotyckiej idei kaplic opinających obejście do jednego, centralnego pomieszczenia na osi, połączona z dążeniem do organicznego scalenia prezbiterium z ośmiobocznym pomieszczeniem za nim, wpisuje się w typowe dla późnego historyzmu dążenie do konstruowania rozwiązań zawiłych i mniej czytelnych.
Styl budowli określany jest jako „malowniczy eklektyzm”. Termin wykształcił się w kręgu architektury angielskiej, gdzie ów styl przeżywał swój rozkwit w końcu XVIII wieku i zasadzał się na projektowaniu budynków w zgodzie z otaczającym je krajobrazem. U Talowskiego ujawnił się w łączeniu stylów, tworzeniu nowych, fantastycznych całości, w przypadku niektórych projektów również asymetrią. Historyzm, w przypadku suskiej świątyni, dostrzec można w połączeniu stylu romańskiego i gotyckiego. W świątyni widać gotycki system konstrukcyjny złożony m.in. ze sklepień krzyżowo-żebrowych, system przypór i łuków ostrych. Z innych elementów zaczerpniętych z tego stylu można wskazać wysoką dominantę wieży, mozaikę na dachu, rozetę w fasadzie, maswerki w oknach skomponowane z okręgów i rybich pęcherzy. Ze stylu romańskiego zaczerpnięto biforia, czyli składające się z dwóch łuków okna oraz blendy arkadowe. Jakby tego było mało, na kalenicy umieszczono wieżyczkę na sygnaturę o kształtach barokowych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny został zaprojektowany po raz pierwszy w 1895, a po raz drugi w 1896 roku przez działającego w Krakowie i we Lwowie architekta Teodora Talowskiego. Budowę ukończoną w 1908 roku sfinansowali Anna Branicka i jej syn Władysław Michał, kolejarze suscy oraz mieszkańcy. Styl kościoła mieści się w definicji historyzmu, można go również określić jako malowniczy eklektyzm. Elementy wyposażenia zaprojektowali i wykonali tacy artyści jak: Antoni Madeyski, Zygmunt Hendel, Teodor Talowski i Franciszek Mączyński. Za ołtarzem ze sceną Nawiedzenia widoczne są witraże wykonane według kartonów Zdzisława Giedliczki.

Bibliografia

Zaleski Wincenty , "Sanktuaria polskie. Katalog encyklopedyczny miejsc szczególnej czci Osób Trójcy Przenajświętszej, Matki Bożej i Świętych Pań", Warszawa 1988
Leśniakiewicz Marcin , "Sucha Beskidzka", Sucha Beskidzka 2008
Woźniak Barbara, Wysmołek Grzegorz , "Sucha Beskidzka. Portret miasta", Sucha Beskidzka 2017
Woźniak Barbara, Leśniakiewicz Marcin, "Sucha Beskidzka wczoraj i dziś", Sucha Beskidzka 2005
Woźniak Barbara, "Sucha Beskidzka. Historia i współczesność", Sucha Beskidzka 2010
Szablowski Jerzy, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3: Powiat żywiecki", Warszawa 1948
Harasimczyk Jerzy Henryk , "Sucha Beskidzka i okolice", Sucha Beskidzka 2004
Harasimczyk Jerzy Henryk , "Zespół klasztorno-kościelny Sucha Beskidzka", Krosno 2002
"Zarys dziejów parafii i kościołów w Suchej Beskidzkiej", Sucha Beskidzka 2008
Woźniak Barbara, Leśniakiewicz Marcin, "Parafia w Suchej Beskidzkiej", Wadowice 2008
Krupa Michał, "Twórczość Teodora Talowskiego i jego zapomniany projekt Gimnazjum S. Goszczyńskiego w Nowym Targu. Historia i uwagi do rewaloryzacji" , „Wiadomości Konserwatorskie” , s. 89-99

Jak cytować?

Agata Felczyńska, "Kościół Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-nawiedzenia-najswietszej-marii-panny-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności