Grupa Ukrzyżowania

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Brzeźnica
Miejscowość
Marcyporęba
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wadowice Północ
Parafia
Św. Marcina
Tagi
Grupa Ukrzyżowania rzeźba XV wieku rzeźba XVII wieku
Miejsce przechowywania
belka tęczowa
Identyfikator
DZIELO/13517
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
krucyfiks: XV wiek; rzeźby Matki Boskiej Bolesnej, św. Jana Ewangelisty i św. Marii Magdaleny: XVII wiek
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarski, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Dzieje figur nie są znane. Pochodzą z różnych okresów stylowych. Krucyfiks wykonano w XV wieku, a pozostałe rzeźby w XVII wieku. W aktach wizytacji z 1748 roku zanotowano: „Serce Srebrne na Panu Jezusie w tęczy”

Opis

Łuk tęczowy o półkolistym wykroju, na profilowanej belce zdobionej pośrodku ryzowaną rozetą ustawiona grupa Ukrzyżowania. W centrum krucyfiks, po prawej św. Jan Ewangelista, po lewej Matka Boska i św. Maria Magdalena obejmująca krzyż. Chrystus przybity do krzyża trzema gwoździami, sylwetka w delikatnym zwisie, z głową pochyloną delikatnie w dół, o sztywnym układzie sylwetki z zaznaczonymi śladami męki. Perizonium w formie tkaniny przewiązanej na prawym biodrze ze zwisem wzdłuż prawego uda. Twarz podłużna, okolona zarostem; włosy długie spływające na prawe ramię w silnie skręcone pukle, na głowie zielona korona cierniowa złożona z dwóch przeplatających się gałązek. Nad głową Chrystusa biały titulus z napisem: „I(ESUS) N(AZARENUS) R(EX) I(UDAEORUM)”. Krzyż prosty, gładki o ramionach zakończonych gzymsikami. Po lewej stronie krucyfiksu rzeźba św. Marii Magdaleny ukazana w pozycji klęczącej, pochylonej do przodu, obejmująca dłońmi krzyż. Święta jest ubrana w długą, srebrzoną suknię, odsłaniającą nagie ramiona, przewiązaną w talii. Twarz szeroka, delikatnie otwarte usta, małe oczy i długi nos. Głowę okalają długie, ciemne włosy, spływające na plecy. Za nią ustawiona jest rzeźba Matki Boskiej w delikatnym kontrapoście, z prawą nogą ugiętą w kolanie, ze splecionymi na wysokości piersi rękami. Maria jest ubrana w długą, złoconą suknię oraz złocony płaszcz założony na głowę i spływający wzdłuż sylwetki. Twarz szeroka, z wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, wzrok skierowany na krucyfiks, zmarszczone brwi. Po prawej stronie rzeźba św. Jana Ewangelisty, ukazanego w postawie stojącej, zwróconego w trzech czwartych w prawo, z rękami splecionymi na wysokości pasa. Twarz owalna, małe usta, długi i wąski nos, wzrok skierowany ku górze, zmarszczone brwi. Włosy ciemne, bujne, spływające na plecy. Święty ubrany jest w długą, złoconą suknię z długimi rękawami. Rzeźby ustawione są na niskich, zielonych cokolikach. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, detale złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania umieszczona na belce tęczowej stanowi element wyposażenia świątyni o długiej tradycji, który bezpośrednio nawiązuje do wystroju średniowiecznych kościołów. Od XII wieku w świątyniach zaczęto budować lektoria – ścianki dzielące prezbiterium przeznaczone dla duchowieństwa od nawy, w której gromadzili się wierni. W zwieńczeniu stawiano krzyż. Wraz z zanikiem lektoriów po soborze trydenckim krzyż wyniesiono, aż do łuku symbolicznie dzielącego wspomniane części budowli. Niekiedy, jak w omawianym przypadku, wzbogacano scenę o dodatkowe osoby tworząc tzw. grupę Ukrzyżowania. Inne nazwy krzyża umieszczonego w łuku tęczowym to krucyfiks triumfalny lub tęczowy. Miał on symbolicznie pośredniczyć w rozmowie wiernych z Bogiem. Grupa Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem w Marcyporębie ilustruje scenę z Ewangelii św. Jana: „Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój». Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie.” (J 19, 26-27). Święty Jan został ukazany w typowym dla niego ujęciu ikonograficznym, jako młody mężczyzna, bez zarostu. Rzeźby zostały wykonane w różnych okresach stylowych, bowiem figura Chrystusa jest znacznie starsza i pochodzi z XV wieku. Z kolei rzeźba Matki Boskiej, św. Marii Magdaleny i św. Jana Ewangelisty powstały w XVII wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Streszczenie

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania z krucyfiksem pośrodku i stojącymi po bokach figurami: po lewej Matki Boskiej i po prawej św. Jana Ewangelisty w kościele w Marcyporębie pochodzi z różnych okresów stylowych. Rzeźba Chrystusa powstała w XV wieku i zapewne pochodzi z poprzedniej świątyni. Z kolei rzeźby Matki Boskiej, św. Marii Magdaleny i św. Jana Ewangelisty zostały wykonane w XVII wieku.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Michniewski Artur, Michniewska Magdalena, Duda Marta, Wypych Sebastian, "Kościoły drewniane Karpat. Polska i Słowacja", Pruszków 2006
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio ecclesiarum parochialium, praebendarum, capellarum, hospitalium atque confraternitatum, nec non beneficiorum in decanatibus Oswiecimensis et Zathoriensis, archidiaconatus et officialatus Cracoviensis existentium per R.D. Franciscum Lanckoroński, canonicum cathedralem Cracoviensem, visitatorem delegatum a.D. 1747 et 1748 expedita

Autor: Józef Lanckoroński

Archiwum parafialne w Marcyporębie, Dokumentacja konserwatorska do rzeźby Chrystusa Ukrzyżowanego z „Grupy Ukrzyżowania” XV/XVI w. z belki łuku tęczowego w zabytkowym drewnianym kościele p.w. św. Marcina z 1670 r. w Marcyporębie, Lisowska Dziuba Maria, Rogóż Maria, Kraków 2006

Jak cytować?

Maria Działo, "Grupa Ukrzyżowania", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/grupa-ukrzyzowania-2

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności