Kościół św. Marcina

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół w Marcyporębie był wzmiankowany w 1335 roku. Obecny pochodzi z 1670 roku, jest wystawiony na miejscu poprzedniego. Świątynię konsekrowano w 1677 roku. Według akt wizytacji z 1679 roku w kościele znajdowały się w tym czasie trzy ołtarze. Z kolei w aktach wizytacji z lat 1708-1709 wymieniono cztery ołtarze: główny z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, drugi Najświętszej Marii Panny (niekonsekrowany), trzeci św. Marcina i czwarty Matki Boskiej Szkaplerznej (niekonsekrowany). Podobny spis ołtarzy podano w aktach wizytacji z 1729 roku: „Altaria: 1imum maius antiqua structura consecratum cujus Imago principalis B. ascenditur tribus gradibus ligneis. 2dum in Majoris Choro à parte dextra Beatissima absque Portatili. 3tium à parte sinistra absque Portatili, Sparsim deauratum S. Martini. 4tum in Capella (?) cum Portatili partim deauratum, cujus Imago Principalis Beatissima Virginis Maria de Monte Carmelo, ascenditur duobus gradibus ligneis”. W 1748 roku wymieniono już pięć ołtarzy, w tym św. Jana Kantego i Najświętszej Marii Panny z obrazem św. Antoniego. Obecnie świątynię zdobią trzy ołtarze rokokowe i ambona, prawdopodobnie wykonane przez anonimowego pomocnika Antoniego Gegenbaura, a także jeden ołtarz klasycystyczny z pierwszej połowy XIX wieku.

Kościół był odnawiany w 1831 oraz 1872 roku, kiedy dostawiono kaplicę boczną i składzik. W XIX wieku reparacjami świątyni często zajmowała się rodzina Baumów, co odnotowano w kronice parafialnej: „W roku 1857 zaczęły się reparacyje koło kościoła J. W. Pan Baron Baum wziął na siebie przedsiębiorstwo i tako od północnej strony zrestaurowano trupiarnię i kościół z tej strony pobity gontami – dano [?] koło kościoła, studnię głębokości przeszło 30 łokci wyłożono nowymi [?] czyli ocembrowano. Wozownię nową wymurowano, a na niej spichlerz drewniany, plebanię całą gontami pokryto, to wszystko kosztowało 1655 [?] 38 [?] W. A: Konkurencyja złożyła, a W. Pan Baron Baum zakwitował”. Z kolei z fundacji Józefa Kalasantego Gorczyńskiego wybudowano w XIX wieku dzwonnicę. W 1913 roku ozdobiono kościół nowymi stacjami drogi krzyżowej. W kronice parafialnej zapisano: „1913. Nowe stacje Drogi Krzyżowej malowane przez P. Jana Stankiewicza z Oświęcimia uroczyście poświęcił i wprowadził o. Zygmunt Janicki z Krakowa, dnia 16 marca w niedzielę Palmową”. Następnie w 1937 roku polichromię kościoła wykonał Marian Giebułtowski z Oświęcimia. Podczas remontu w latach 1976-1980 dobudowano wieżę i uzupełniono strop kasetonami. W latach w 1979-1982 wymieniono dach i stropy.

Opis

Kościół drewniany, orientowany, jednonawowy o konstrukcji zrębowej, oszalowany. Prezbiterium kwadratowe o wielobocznym zamknięciu z zakrystią od północy. Nawa szersza, prawie kwadratowa, przy niej od północy kaplica i składzik później dostawiony; od południa i od zachodu kruchty. Korpus nakryty dachem dwuspadowym, jednokalenicowym, z barokową wieżyczką na sygnaturkę na kalenicy; składzik nakryty dachem pulpitowym. Wewnątrz stropy kasetonowe. Otwór tęczy o profilowanym łuku półkolistym podwyższonym; belka profilowana, na niej grupa Ukrzyżowania. Chór muzyczny wsparty na dwóch słupach. Kaplica otwarta do nawy półkolistą arkadą. Troje drzwi o ozdobnych obramieniach uszatych, schodkowatych i uszato-schodkowatych, ze starymi okuciami. Wieża nowa, izbicowa o pochyłych ścianach, zwieńczona ostrosłupowym hełmem.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół został wybudowany w 1670 roku, a więc w okresie, gdy występowała odnowa katolicyzmu w wyniku kontrreformacji, a po przejściu fali zniszczeń spowodowanych działaniami wojennymi wyraźnie ożywiło się budownictwo sakralne. Rzut poziomy pozostał tradycyjny z podziałem na kwadratową nawę i prezbiterium zamknięte wielobocznie. W świątyni zachowały się dwa cenne portale: manierystyczny, bogato zdobiony oraz odrzwia o typie „schodkowym” nawiązującym do portali „długoszowskich”. Ten interesujący detal ciesielski posiada jeszcze reminiscencje późnogotyckie, a jego forma została potraktowana reliefowo. Zastanawiające jest, że w świątyni z drugiej połowy XVII wieku niemal nie pojawił się jeszcze detal ciesielski w stylu barokowym.

Streszczenie

Kościół św. Marcina w Marcyporębie został wybudowany w 1670 roku, a więc w okresie, gdy występowała odnowa katolicyzmu w wyniku kontrreformacji, a po przejściu fali zniszczeń spowodowanych działaniami wojennymi wyraźnie ożywiło się budownictwo sakralne. Rzut poziomy pozostał tradycyjny z podziałem na kwadratową nawę i prezbiterium zamknięte wielobocznie. Świątynię konsekrowano w 1677 roku. W świątyni zachowały się dwa cenne portale: manierystyczny, bogato zdobiony oraz odrzwia o typie „schodkowym” nawiązującym do portali „długoszowskich”. Obecnie kościół zdobią trzy ołtarze rokokowe i ambona, prawdopodobnie wykonane przez anonimowego pomocnika Antoniego Gegenbaura, a także jeden ołtarz klasycystyczny z pierwszej połowy XIX wieku. W ołtarzu głównym znajduje się między innymi wizerunek Matki Boskiej Wniebowziętej z drugiej połowy XVII wieku. Najcenniejszymi zabytkami kościoła są również: gotycki krucyfiks z XV wieku, kamienna chrzcielnica z 1545 roku.

Bibliografia