Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Wieliczka
Miejscowość
Grabie
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niepołomice
Parafia
Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Tagi
mała architektura sztuka pierwszej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
południowo-wschodni narożnik nawy
Identyfikator
DZIELO/01574
Kategoria
ołtarz
Czas powstania
1742-1747, XX wiek
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny św. Józefa powstał zapewne po wybudowaniu nowego kościoła w Grabiu w 1742 roku, ale przed 1747 rokiem, gdyż wymieniony był w aktach wizytacji z tego roku. W latach 1835-1836 wmurowana została mensa do tego ołtarza. W 1844 roku odnowiono oba ołtarze boczne. W 1881 roku, gdy bractwo przeprowadziło renowację ołtarza Przemienienia Pańskiego, „za wzorem cieśli kazało i drugie bractwo raczej stowarzyszenie światła odnowić swój ołtarz [św. Józefa] za co zapłaciło ze swojej kasy 200 złr”. Podczas remontu kościoła w 1907 roku wyczyszczono wszystkie ołtarze i uzupełniono im złocenia. W czasie renowacji prowadzonej przez Józefa Nawałkę wraz z pomocnikami w 1959 roku odzłocono ołtarz św. Józefa. W 1998 roku Sabina Szkodlarska i Anna Konarska przeprowadziły konserwację tego retabulum. Około 2001 roku wmontowano w części predelli obraz modlitwy Chrystusa w Ogrójcu.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, dwukondygnacyjna, ustawiona na niewielkim cokole, z dwoma prostopadłościennymi postumentami wydzielonymi po bokach. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, z drewnianą mensą. Antepedium w formie poziomego prostokąta ujętego profilowaną ramą, w polu malowany monogram IHS flankowany gałązkami lilii, u dołu girlanda kwiatowa. W predelli nastawy płycina w formie poziomego prostokąta poszerzonego na krótszych bokach za pomocą nadwieszonych łuków półkolistych, ze sceną modlitwy Chrystusa w Ogrójcu. Pierwsza kondygnacja ujęta parą kolumn stojących na postumentach, o skręconych trzonach dekorowanych ornamentem roślinnym. Podpory dźwigają belkowanie, o pełnych odcinkach nad kolumnami ustawionych pod kątem, z architrawem wyłamującym się schodkowo nad polem środkowym oraz gzymsem przyjmującym formę trzech boków z ośmioboku oraz przerwany, falisty przyczółek. Fryz belkowania ozdobiony jest ornamentem roślinnym, gzyms zaś dekorowany muszlą i zwisami kwiatowymi. Całe pole środkowe wypełnia nisza w kształcie stojącego prostokąta z wciętymi narożami, ujęta ramą ozdobioną ornamentem roślinnym, wewnątrz znajduje się rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania na tle malowanego pejzażu. Pierwsza kondygnacja ujęta jest uszami utworzonymi z suchego akantu, w ich dolnej części postumenty dla figur św. Walentego i św. Jana Ewangelisty. Druga kondygnacja jest węższa od poprzedniej, flankowana parą ustawionych lekko pod kątem pilastrów dźwigających gzyms, dekorowanych w partii trzonów kampanulami. W polu obraz ze św. Wawrzyńcem w formie pionowego owalu w profilowanej ramie. Całość zwieńczona okiem Opatrzności na tle obłoków w glorii promienistej. Na belkowaniu niewielkie figury aniołów. Druga kondygnacja ujęta jest pionowymi rzędami kampanul. Struktura polichromowana w kolorze białym, z pozłacanymi profilami i elementami ornamentyki oraz srebrzonymi detalami.

Zarys problematyki artystycznej

Architektura nastawy ołtarzowej z częścią dekoracji pochodzi z lat 1742-1747 i nie została zniszczona w czasie pierwszej wojny światowej, jak wskazywano dotychczas w literaturze. Pierwotnie w polu głównym znajdował się obraz św. Józefa, pod którego wezwaniem jest ołtarz, a w zwieńczeniu zachowany w tym miejscu do dziś obraz św. Wawrzyńca z czasu powstania ołtarza. W XX wieku do ołtarza wmontowano wtórnie uszy i umieszczono na wspornikach dwie różne formalnie i czasowo figury. Również pole głównie zaadaptowano wtórnie na niszę z umieszczoną tam grupą Ukrzyżowania. Być może również część ornamentyki została uzupełniona w późniejszym czasie.
Struktura architektoniczna przedstawia nieczęsto spotykany przykład dwukondygnacyjnego ołtarza bocznego o kolumnach z kręconymi trzonami oraz pełnymi odcinkami belkowania i przerwanym przyczółkiem ustawionymi pod kątem. Bardzo zbliżone przykłady tego rodzaju struktur powstałych w pierwszej połowie XVIII wieku znajdują się w kościele św. Mikołaja w Pcimiu, choć są one bardziej rozbudowane. Do tej grupy można zaliczyć również ołtarze boczne w kościele Znalezienia Krzyża Świętego w Łazanach czy ołtarz główny w kościele św. Bartłomieja w Łapanowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Delikatne zabrudzenia i przetarcia złoceń. Ołtarz kilkakrotnie odmalowywany i odzłacany w latach 1844, 1881, 1907, 1959. W 1998 roku przeszedł konserwację.

Streszczenie

Ołtarz powstał w latach 1742-1747, a w XX wieku został uzupełniony o wtórnie wmontowane elementy, jak uszy z figurami świętych i grupa Ukrzyżowania w polu głównym. Struktura architektoniczna przedstawia nieczęsto spotykany przykład dwukondygnacyjnego ołtarza bocznego o kolumnach z kręconymi trzonami.

Bibliografia

Krasnowolski Bogusław, "Brzegi i Grabie. Małe ojczyzny" , [w:] "Brzegi i Grabie pod Niepołomicami. Historia, zwyczaje, pisarstwo, dzieje jednej rodzimy" , red.Żyznowski Wiesław , Siercza 2007 , s. 17-155

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-103

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności