Tabernakulum i tron wystawienia

Dzieje zabytku

Tabernakulum i tron wystawienia powstały wraz z ołtarzem głównym w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni w Łapszach Wyżnych, około 1776 roku. Ołtarz główny po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis”. W 1776 roku umieszczono informację o Janie Joanellim z Tolvano – fundatorze, który sprawił zdobienie ołtarza oraz zatrudnił czterech malarzy pracujących w kościele przez następnych pięć tygodni. W latach 1777-1778, odnotowano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obraz św. Walentego znajdował się pierwotnie w polu głównym ołtarza, obecnie wisi na jednej ze ścian kościoła. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków świątyni odnotowano nazwisko twórcy rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega, a analiza stylistyczna rzeźb pozwala również uwzględnić w autorstwie tego ołtarza jego brata, Franciszka. Pierwotnie na tabernakulum znajdowały się dwa świeczniki w formie esowatych ramion, przymocowanych do frontowych filarków tabernakulum. Świeczniki prawdopodobnie zostały skradzione. Tabernakulum wielokrotnie było poddawane konserwacji w m.in. latach 1955-1956, 1957 oraz 2001-2006.

Opis

Tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki o wypukłej ściance frontowej, ujęte z przodu ukośnie dostawionymi pilastrami na cokołach z trzonami w formie wolut, dźwigającymi niepełne belkowanie, opasujące je z trzech stron, nad ścianką frontową przyjmujące falistą formę zwieńczoną rocaille'm. Drzwiczki przyjmują kształt stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, ujęte profilowaną ramą; w polu płaskorzeźbione przedstawienie kielicha z hostią w glorii na fakturowanym tle. Na belkowaniu, na osi podpór ustawiona jest para rocaille'owych lichtarzy.
Tron wystawienia architektoniczny, trójosiowy; oś środkowa ponad tabernakulum w postaci ażurowej niszy z cokołem na pasyjkę, tylna ścianka utworzona z rocaille'u z kłosami zbóż; flankowana pilastrami zwieńczonymi falistym gzymsem, dźwigającymi ażurową, zamkniętą koronę. Podpory przechodzą w spływy wolutowe, ujmujące tabernakulum, na których końcach siedzi para adorujących puttów. Osie boczne ujęte po bokach pilastrami dźwigającymi imposty podtrzymywane przez rocaille w partii trzonów oraz płonące wazony; pola wypełnione ażurowym rocaille'm i palmetami przechodzącymi w podwójne lichtarze.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny wraz z tabernakulum i tronem wystawienia zostały wykonane w stylu rokokowym. Wraz z dwoma ołtarzami bocznymi i amboną tworzą integralny wystrój kościoła wykonany przez warsztat kieżmarskich artystów Johanna i Franciszka Feegów. Fundatorem dzieła był Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich. Do wykonania ołtarza zatrudnił spiskich artystów. Ponieważ figury w dolnej kondygnacji ołtarza wyrażają się spokojem, a szaty są udrapowane w pionowe i monotonne fałdy w przeciwieństwie do figur z drugiej kondygnacji o ekspresji wyrażonej w ruchu, Katerina Chmelinová – słowacka badaczka, wysunęła przypuszczenie iż nastawę ołtarza wykonał Franciszek Feeg we współpracy z młodszym bratem Johanem, który wyrzeźbił figury św. Joachima i św. Józefa w zwieńczeniu. Johann Feeg wykonał szereg prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarze boczne i ambony w Niedzicy, Zakliczynie oraz komplet ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, takich jak pulchne policzki, na wpół otwarte usta i duże nosy. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu, którą szczególnie można zaobserwować w partii tabernakulum i tronu wystawienia. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Streszczenie

Tabernakulum i tron wystawienia wraz z ołtarzem głównym w kościele w Łapszach Wyżnych powstały w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni około 1776 roku w stylu rokokowym. Dzieła te wraz z dwoma ołtarzami bocznymi i amboną tworzą integralny wystrój kościoła wykonany przez warsztat kieżmarskich artystów Johanna i Franciszka Feegów. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu.

Bibliografia