Św. Marcin

Dzieje zabytku

Rzeźba została wykonana do ołtarza bocznego, który po raz pierwszy odnotowano w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latach 1777-1778. W księdze zapisano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obecnie obraz św. Sebastiana znajduje się w zwieńczeniu tego ołtarza. Z kolei obraz św. Walentego przewidziany był do ołtarza głównego (obecnie wisi nad zakrystią), a obraz św. Jana Chrzciciela znajduje się w zwieńczeniu drugiego ołtarza bocznego. Niestety nie wiadomo, czy zachował się wizerunek Najświętszej Marii Panny i gdzie pierwotnie był umieszczony. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków kościoła odnotowano twórcę rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega, autora omawianego dzieła.

Opis

Rzeźba św. Marcina ścięta z tyłu, drążona, ustawiona na prostopadłościennym cokole. Święty ukazany jest frontalnie w silnym kontrapoście. Ręce ma ugięte w łokciach i skierowane na lewy bok, trzyma w nich pastorał. Twarz szeroka o wyraźnie zaznaczonych kościach policzkowych, dużych oczach szeroko rozstawionych na boki i charakterystycznym dużym nosie, policzki silnie zarumienione. Włosy krótkie, ciemnobrązowe, zawinięte w loki do tyłu. Święty ubrany jest długą złoconą albę oraz rokietę i złotą kapę o srebrzonej podszewce, spiętą na piersi szeroką klamrą. Na głowie ma założoną złoconą infułę, nosi również złocone rękawice i pełne buty. U nóg świętego, po lewej stronie klęczy na prawym kolanie żebrak wyciągający kapelusz na jałmużnę. Sylwetka drobna. Twarz szeroka o wyraźnie podkreślonych kościach policzkowych z osadzonymi szeroko oczami, otwartymi ustami i charakterystycznym dużym nosem. Głowa okolona krótką i siwą brodą oraz włosami z łysiną nad czołem. Żebrak ubrany jest w srebrzoną szatę, odsłaniającą lewe, nagie ramię. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała; szaty i atrybuty złocone oraz srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Autorem rzeźby jest Johann Feeg, twórca szeregu prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarzy bocznych i ambon w Niedzicy, Zakliczynie oraz kompletu ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, takich jak pulchne policzki, na wpół otwarte usta i duże nosy. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu, które opisując ołtarze w Łapszach Wyżnych tak podsumował historyk sztuki Tadeusz Chrzanowski: „Czasem ma się wrażenie, że lada chwila tłum aniołków, jak ptactwo, poderwie się – spłoszone – z gzymsów, wyplącze się z ornamentów i wzniesie pod sklepienie z gwałtownym furkotaniem”.

Święty Marcin urodził się około 316 roku, a zmarł w 397 lub 401 roku. Pochodził z Węgier, był żołnierzem w legionach Konstancjusza w Galii. W 356 roku opuścił armię i został uczniem św. Hilarego. W 370 roku został wybrany na biskupa Tours. Według legendy miał podzielić się z ubogim swym płaszczem, dlatego często w ikonografii przedstawiany jest jako żołnierz siedzący na koniu i ucinający mieczem połę płaszcza dla ubogiego, a także z atrybutami, które identyfikują go jako żołnierza. Inne przedstawienia ukazują świętego jako biskupa, tak jak w omawianej rzeźbie.

Streszczenie

Rzeźba św. Marcina została wykonana około 1779 roku w warsztacie kierżmarskiego rzeźbiarza Johanna Feega. Artysta wykonał szereg prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarze boczne i ambony w Niedzicy, Zakliczynie oraz komplet ołtarzy w Jurgowie.

Bibliografia